روس جون حيرت انگيز مسجدون
منهنجي خيال ۾ روس ۾ مسجدن جو هجڻ ايڏي حيرت انگيز ڳالهه ناهي پر “مسجد نورد ڪمال” جهڙي به مسجد آهي، جيڪا دنيا جي بلڪل ڇيڙي وٽ اتر ۾ آهي. يعني اتر قطب جي سڀ ۾ ويجهو واري مسجد روس ۾ آهي. روس ۾ نه فقط اها پر ٻيون به ڪيتريون ئي مسجدون پنهنجي نوعيت جون منفرد (Unique) آهن. هونءَ اسان جا ڪيترائي ماڻهو ان تي به ضرور حيرت کائيندا هوندا ته روس ۾ مسلمانن ۽ مسجدن جو وڏو تعداد آهي! اهو ان ڪري جو روس ۾ ڪميونزم واري دور ۾ مذهب تي ڄڻ ته پابندي لڳي ويئي هئي. مسجدن کي گهرن ۾ تبديل ڪيو ويو هو ۽ قرآن رکڻ کان به منع ڪئي وئي هئي. نه رڳو روس ۾ پر روس جي قبضي ۾ آيل تاجڪستان، ازبڪستان، جارجيا جهڙين رياستن ۽ ڀر وارن اثر هيٺ آيل ملڪن رومانيا، بلغاريا ۽ پولنڊ وغيره ۾ به مذهب تي بندش وڌي وئي هئي.
آئون جيڪو عرصو سامونڊي نوڪريءَ ۾ رهيس ۽ منهنجو روس ۽ ان سان واسطو رکندڙ ملڪن جي جن جن بندرگاهن ۾ وڃڻ ٿيو، اتي مذهب جي معاملي ۾ خاموشي نظر آئي. ڪٿي مسجد نما عمارت ڏسي معلوم ٿي ڪيم ته خبر ٿي پيئي ته اها ڪنهن زماني ۾ مسجد هئي پر هاڻ ته سالن کان هيءَ گهر ۾ تبديل ٿي چڪي آهي ۽ منجهس ماڻهو رهن ٿا. پوءِ ڏسي ڏسي ذهن ۾ اهوئي ويهي رهيو ته روس جهڙي ملڪ ۾ ڪٿان آيا مسلمان ۽ مسجدون. پر پوءِ USSR (سوويت يونين) ٽٽڻ بعد ۽ رياستن کي آزادي ملڻ تي هاڻ نه رڳو پراڻيون مسجدون پنهنجي شان شوڪت سان نمايان ٿي ويون آهن پر ڪيتريون ئي نيون مسجدون ٺهي ويون آهن.
روس جي آدمشماري 140 ملين آهي جن مان ويهه ملين يعني ٻه ڪروڙ مسلمان آهن. اهڙي طرح مسجدون به هزارن جي انگ ۾ آهن. فقط اهي مسجدون جيڪي ولادمير پُوتن جي صدر ٿيڻ بعد روس ۾ ٺهيون آهن انهن جو سرڪاري انگ اکرن موجب تعداد 7500 آهي. هتي روس جي ٻن ٽن مسجدن جا نالا لکان ٿو جيڪي تمام مشهور آهن ۽ هر هڪ جي پنهنجي خاص نوعيت آهي. جيئن مٿي بيان ڪيل مسجد نورد ڪمال جيڪا آرڪٽڪ جي علائقي ۾ سڀ کان ڏوراهين مسجد آهي. يا کڻي چئجي ته روس جي هيءَ مسجد دنيا جي اها مسجد آهي جيڪا اتر قطب جي ويجهو آهي.
اهڙي طرح ماسڪو جي ”جامع مسجد“ آهي جيڪا سڄي يورپ ۾ ڊگهن منارن واري ۽ وڏي مسجد سڏي وڃي ٿي. ماسڪو جي اولمپڪ اسٽئڊيم جي ڀرسان هيءَ مسجد شهر جي مرڪز ۾ Olympiysky Avenue روڊ تي ڇهه ماڙ آهي. هيءَ مسجد “ماسڪو ڪئٿيڊرل مسجد” به سڏي وڃي ٿي. روسي ٻوليءَ ۾ مسجد کي Mechet چون ٿا جيئن اسان وٽ ڳوٺن ۾ مسيت سڏين. هيءَ مسجد سؤ سالن کان مٿي پراڻي آهي جيڪا 1904ع ۾ ٺهي هئي. ماسڪو ۾ رهندڙ تاتاري مسلمانن جي علائقي ۾ ٺهڻ ڪري، ۽ شروع جي سالن ۾ نمازين ۾ تاتارين جو وڏو تعداد هجڻ ڪري، هيءَ مسجد تاتاري به سڏي وئي ٿي. هيءَ مسجد ڪجهه سال اڳ 2011ع ۾ ڊهرائي وئي وري ان ئي جاءِ تي اڄ واري نئين مسجد ٺهرائي وئي. مسجد جي ڊهرائڻ جو سبب ڪي ٻڌائين ٿا ته اها ڪمزور ٿي چڪي هئي سندس ڪرڻ جو خطرو هو ۽ ڪي چون ٿا ته هن مسجد جو ڪعبي طرف صحيح رخ نه رکيل هو، ان ڪري هاڻ صحيح ڪيو ويو. بهرحال نئين مسجد جو افتتاح 23 سيپٽمبر 2015ع تي ڪيو ويو جنهن موقعي تي روس جو صدر ولاديمير پُوتن، فلسطين جو محمود عباس ۽ ترڪيءَ جو صدر رجب طيب اردوغان (Recep Tayyip Erdogan) به موجود هئا. روس جي صدر پوتن جي اها ڳالهه تعريف جوڳي آهي ته هو گهٽ ۾ گهٽ ظاهري طرح ئي سهي، ڪئناڊا جي وزيراعظم وانگر، مسلمانن جي اهم شخصيتن مفتين مولوين سان ملندو رهي ٿو ۽ مسجدن جي افتتاحن ۽ اسلامي اهم موقعن تي حاضري ڏيندو رهي ٿو.
هونءَ ته ماسڪو ۾ ڪيترن ئي قومن ۽ ڪميونٽين جا مسلمان رهن ٿا ۽ ڪيتريون ئي مسجدون آهن. انهن ۾ چار وڏيون مسجدون آهن جيڪي جامع مسجدون سڏيون وڃن ٿيون. انهن مان هڪ مٿين “تاتاري (وڏن منارن واري) مسجد آهي، ٻي ماسڪو جي زمورسڪوريچي علائقي ۾ 1823ع جي ٺهيل آڳاٽي مسجد آهي. هيءَ مسجد به ان وقت جي تاتاري مسلمانن پنهنجي خرچ تي ٺهرائي هئي. مسجد لاءِ پلاٽ به هڪ تاتاري سوداگر ڏنو هو. مسجد جو اندريون حصو خوبصورت رنگين ڪاشيءَ جي سرن مان ٺهيل آهي ۽ مسجد جي ٿنڀن ۽ ڀتين تي قرآن جون آيتون لکيل آهن. هڪ ٻي مسجد ماسڪو جي Poklonnaya علائقي ۾ آهي. هيءَ مسجد مسلمان سپاهين جي ياد ۾ 1997ع ۾ ٺهرائي وئي. هنن سپاهين 1945-1941ع واري Great Patriotic War ۾ جان ڏني هئي. هيءَ هڪ بيحد خوبصورت مسجد آهي. اهڙي طرح ماسڪو جي چوٿين وڏي مسجد يارديام مسجد آهي جيڪا ماسڪو جي اتراهين علائقي ۾ 1997ع ۾ ٺهي راس ٿي. هن مسجد ۾ ٻه هزار کن نمازين جي گنجائش آهي.