اوسلو ۽ اسٽاڪهوم کان مٿي جي شهرن جي ٿڌ
مٿين يونيورسٽي جو ڪئمپس ناروي جي هڪ ٻئي شهر “الي سنڍ” ۾ به آهي جيڪو پڻ ساڳي ويڪرائي ڦاڪ 63 ڊگرين تي آهي. سئيڊن جي يونيورسٽي “ورلڊ ميريٽائيم” ۾ تعليم دوران، فيلڊ ورڪ لاءِ مون کي اڪثر الي سنڍ موڪليو ويو ٿي جنهن جو احوال مون اسڪينڊي نيوين ملڪن جي سفرنامن (اڇن جي ملڪ ۾ اسين ڪارا، جت برف پوي ٿي جام، ملير کان مالمو، وغيره) ۾ ڪيو آهي.
ٽرنڍهام ۽ الي سنڍ جي ماڻهن سان جڏهن سخت سيءَ ۽ ڏينهن رات جي ننڍ وڏائيءَ جي سلسلي ۾ همدردي ڪندو هوس ته سکر جي مٿئين مرحوم عاشق حسين شاهه جهڙا الله جا نيڪ ٻانها اهو ئي چوندا هئا ته شڪر آهي ته اسان آرڪٽڪ علائقي جي ٽرمسو، ڪِيرونا يا بودو جهڙي ڪنهن شهر ۾ نه آهيون.
آرڪٽڪ وارو علائقو ڪهڙو آهي؟ دنيا جي اتر قطب ڏي ويندي 66 هين ويڪرائي ڦاڪ کان مٿي وارو علائقو ”آرڪٽڪ“ سڏجي ٿو ۽ اهو ويڪرائي ڦاڪ آرڪٽڪ سرڪل سڏجي ٿو. اوسلو ۽ ٽرنڍهام جهڙا ناروي جا شهر 60 ۽ 63 ڊگرين تي هجڻ ڪري آرڪٽڪ ۾ نٿا اچن. جيتوڻيڪ انهن ۾ سخت سيءُ ٿئي ٿو ۽ سياري ۾ راتيون وڏيون ۽ ڏينهن ننڍا ٿين ٿا پر وري به ٻن ٽن ڪلاڪن جو ڏينهن ته ٿئي ٿو ۽ جيتوڻيڪ آسمان گهاٽن ڪڪرن سان ڇانئيل هجڻ ڪري نه سج نظر اچي ٿو ۽ نه اس پر گهٽ ۾ گهٽ روشني ته رهي ٿي. پر ناروي جي بوڊو (Bodo) ۽ ٽرومسو (Tromso) ۽ سئيڊن جي ڪِرونا (Kiruna) جهڙا شهر جيڪي 67، 70 ۽ 67 ڊگريون ويڪرائي ڦاڪ تي آهن يعني آرڪٽڪ جي علائقي ۾ آهن، انهن ۾ هڪ ته سيءُ تمام گهڻو پوي ٿو ۽ ٻيو ته اتي چار چار مهينا سياري ۾ ڏينهن ٿئي ڪو نه ۽ اهڙي طرح اونهاري ۾ رات ٿئي ڪا نه. ٽرومسو ۾ سج 27 نومبر تي آخري دفعو صبح جو ساڍي يارهين ڌاري اڀري ٿو جيڪو 15 منٽن بعد يعني پوڻي ٻارهين بجي لهيو وڃي. ان کان پوءِ ٻئي ڏينهن 28 نومبر کان سج اُڀري ئي نٿو ۽ مستقل رات هلي ٿي. اهو ڪم 4 جنوريءَ تائين رهي ٿو، ان کانپوءِ سج اڀرڻ ۽ لهڻ شروع ٿئي ٿو. پر وري به ٽروسمو ايترو اتر ۾ نه آهي. سڀ کان گهڻو اتر ۾ ناروي جو شهر لانگ ييئر بائن (Longyear byen) آهي جيڪو 78 ڊگريون ويڪرائي ڦاڪ تي آهي. لانگ ييئر بائن ۾ سال جو آخري سج 26 آڪٽوبر تي ڪلاڪ کن لاءِ رهي ٿي ان بعد 27 آڪٽوبر کان 14 فيبروريءَ تائين چار مهينا کن سج جو نالو نشان نٿو رهي. لڳاتار اونداهه يعني رات رهي ٿي. ان کان مٿاهن اتراهن علائقن ۾ جتي ٻارهوئي برف رهي ٿي ميدانن تي برف جي ڇپن مان گهر (Igloo) ٺاهي جيڪي ماڻهو رهن ٿا، اهي ايسڪيموز سڏجن ٿا.
تعليم دوران جڏهن ناروي جي بندرگاهه الي سنڍ ۾ اچبو هو يا سامونڊي نوڪري دوران جهاز کي هاڪاري ٽرنڍهام بندرگاهه ۾ اچبو هو ته اتي جا مقامي ماڻهو توڙي اتي رهندڙ هم وطني دنيا جي مٿاهين اتراهين شهر لانگ ييئر بائن جو چڪر ڏيڻ لاءِ چوندا هئا. سئيڊن جي ورلڊ ميري ٽائيم يونيورسٽيءَ ۾ منهنجو عرب ڪلاس ميٽ صالح اشعاري نيٺ الي سنڍ مان باءِ ايئر لانگ ييئربائن وٺي آيو ۽ مون کي سمجهايو ته حج ۽ هن شهر لانگ ييئر بائن جو ديدار جوانيءَ ۾ ئي ڪرڻ کپي.
“ڇو ڀلا؟” مون سبب پڇيومانس. ايترو ته ضرور واقف هوس ته حج جو سفر ڏکيو ٿو ٿئي جو هڪ ئي وقت سڀني حاجين کي منا، عرفات، مذدلفه پهچڻو پوي ٿو. طواف ۽ سعي جهڙيون شيون مڪمل ڪرڻيون پون ٿيون جن کي هڪ جوان ماڻهو وڌيڪ همت سان منهن ڏئي سگهي ٿو پر ناروي جي هن اتراهين شهر لانگ ييئر بائن ۾ ڪهڙو طواف ۽ سعي ڪرڻو پوي ٿو جنهن لاءِ وڏي عمر ۾ نه اچجي؟.
“بابا ان ڪري جو توهان ٿر جي بيابان جا ۽ اسان عربستان جي ريگستان جا ماڻهو پِيريءَ ۾ ههڙي سيءَ جي دٻ جهلي سگهنداسين؟” صالح چيو ۽ پوءِ ٽهڪ ڏيندي چيو، “پنهنجي ملڪ جي ڪنهن پوڙهي کي جلد راهه رباني وٺرائڻي هجي ته ان کي ڪلاڪ کن جي چڪر لاءِ ناروي جي هن شهر ’لانگ ييئر بائن‘ ۾ وٺي اچجي.”
“واقعي!” مون چيومانس.
صالح سچ ٿي چيو. اتر قطب جي ويجهو جيڪي ٽي چار شهر آهن انهن ۾ هي شهر “لانگ ييئر بائن” وڏي ۾ وڏو شهر آهي. آهي ته وڏي ۾ وڏو شهر جنهن کي ڏسڻ لاءِ دنيا جا شوقين ٽوئرسٽ خواهش رکن ٿا ۽ جيڪو گهمي ٿو وڃي اهو پاڻ کي خوش نصيب ٿو سمجهي، ان جي آدم شماري فقط ٻه هزار ماڻهو آهن. آئون ته چوندس ته اهي وڏي دل وارا ۽ پهلوان آهن جيڪي ههڙي ٿڌ ۽ ٻين مصيبتن ۾ رهن ٿا. هونءَ ته ”ناروي“ سئيڊن ۽ ڊئنمارڪ وانگر Scandinavian ملڪ آهي جتي جي ماڻهن جو حڪومت وڏو خيال ڪري ٿي .... بس سمجهو ته ٻار جيئن ئي ماءُ جي پيءُ ۾ سِرجي ٿو ته حڪومت ان جو خرچ پکو ڏيڻ شروع ڪري ٿي جيڪو 18 سالن تائين عمر مطابق وڌندو رهي ٿو. نوڪري نٿي ملي ته بيروزگاري الائونس به ڏنو وڃي ٿو. رهائش جو بندوبست سرڪار ڪري ٿي. ميڊيڪل ۽ صحت سرڪار جي مٿان آهي ويندي مرڻ تي ڪفن دفن جو بندوبست سرڪار جي مٿي تي آهي. مسلمان آهي ته اسلام مطابق، عيسائي يا يهودي آهي ته انهن کي انهن جي مذهب ۽ عقيدي موجب دفن ڪيو وڃي ٿو. يعني هي ملڪَ (اسڪئنڊي نيويا جا) صحيح معنيٰ ۾ فلاحي سوسائٽيءَ وارا ملڪ آهن جن لاءِ اها چوڻي مشهور آهي ته حڪومت سڄي عمر بار کڻي ٿي.
From womb to tomb