اتر قطب ۾ ڪتن جي ڪهڙي ضرورت؟
ڳالهه اها آهي ته ڪتا پالڻ هتي جي ماڻهن جي مجبوري آهي. هتي اسان وانگر ڏامر يا سيمينٽ جا روڊ رستا ته آهن ئي ڪو نه ۽ نه موٽر ڪارون ۽ بسيون. اونهاري ۾ به ايڏي ٿڌ آهي جو چوڌاري تازي وسيل برف جو چورو نظر اچي ٿو يا پهرين جي وسيل ۽ ڄمي ويل برف آهي. هڪ هنڌ کان ٻئي هنڌ پهچڻ لاءِ سليجون (Sledges) استعمال ڪيون وڃن ٿيون جن ۾ ڦيٿا نه ٿين پر برف تي ترڪن ٿيون. انهن کي هي ڪتا ڇڪين ٿا. پوءِ سائيز مطابق ان سليج (گاڏيءَ) جي اڳيان هڪ، ٻه يا ٽي چار ڪتا ٻڌا وڃن ٿا. انهن ڪتن کي بکيو نٿو رکي سگهجي. ڪتن جا مالڪ هنن جي کاڌي خوراڪ جو هر وقت جوڳو بندوبست ڪن ٿا. هتي رڍون ٻڪريون ته آهن ڪو نه جن جا هڏا يا ڇيڇڙا ڪاسائيءَ کان وٺي اچجن. هتي Seal مڇيون، لڌڙا جام ٿين ٿا. ڪتن پالڻ وارن جا مهاڻن وٽ آرڊر هوندا آهن جيڪي هنن جي ضرورت مطابق روزانو سيل (Seal) جو گوشت ڪتن لاءِ پهچايو وڃن چاهي اونهارو هجي يا سخت سيءَ ۽ اونده وارو سيارو. ان ڪري ڪتن جو پيٽ ڀريل رهي ٿو ۽ اهي هيڏانهن هوڏانهن وات نٿا هڻن. ٻي ڳالهه ته ڪتن کي سندن گهرن ۾ رکي ٻڌو وڃي ٿو. ڪيڏانهن وڃڻ وقت هنن کي کولي سليج (Sledge) ۾ جوٽيو وڃي ٿو. بهرحال هتي جا پکي پنهنجو پاڻ کي ڪتن کان نه فقط سلامت محسوس ڪن ٿا پر ڪيترن ئي قسمن جون بدڪون اتي رهڻ جي ڪوشش ڪن ٿيون جتي ڪتن جا گهر آهن ڇو جو انهن جي آس پاس رهڻ ۾ هو پنهنجو پاڻ کي قطبي رڇن کان سلامت محسوس ڪن ٿيون.
سليج کي ڪتا ته ڇڪين ٿا پر گهوڙا پڻ. بلڪه ڏٺو وڃي ته هڪ وڏي سليج کي ڇڪڻ لاءِ هڪ گهوڙو ئي ڪافي آهي. يوڪرين ۽ روس جي ڪجهه علائقن ۾ سليجن کي گهوڙا بهتر نموني سان ڇڪين ٿا. پوءِ سوال آهي ته لانگ ييئر بائن شهر ۾ سليجن کي ڇڪڻ لاءِ گهوڙا ڇو نٿا رکيا وڃن. منهنجي خيال ۾ ته اهو ان ڪري جو لانگ ييئر بائن تمام گهڻو مٿي اتر ۾ آهي جتي ٿڌ ايتري آهي جو زمين (Soil) به فروزن رهي ٿو يعني Permafrost آهي. هتي کاڌي جو مسئلو آهي. ڪتن کي ته وري به لڌڙي (Seal) جو گوشت کارائي سگهجي ٿو. گهوڙن کي ڇا کارائجي؟ گهوڙو مڇي، لڌڙو، وهيل، رڍ ٻڪري ته نه کائيندو. اهو ته گاهه يا وڻن جا پن ئي کائڻ چاهيندو. ۽ پوک جهڙي ڪا به شيءِ ايترو گهڻو اتر ۾ ٿي نٿي سگهي جيترو ’لانگ ييئر بائن‘ جهڙو شهر آهي. ڇو جو هتي ايڏي ته ٿڌ آهي جو ٽيهه چاليهه ميٽرن تائين هيٺ زمين فروزن رهي ٿي. جيئن سمجهو ته گهر ۾ رکيل فريزر اندر ڪنهن ڪونڍيءَ ۾ ٻوٽو هڻي رکجي ته اهو وڌي سگهندو؟ ٻن ڏينهن ۾ سڙي ويندو. ڪنهن ڪونڍيءَ ۾ ٻج هڻي فريزر ۾ رکو. اهو ڦٽي گاهه يا وڻ ٿيندو؟ هرگز نه. هڪ سال بعد به اهو ٻج توهان کي ان ئي حالت ۾ ملندو. فريزر جي ٿڌ ته وري به ڪاٽو ڏهن کان ڪاٽو پنڌرهن ڊگريون آهي ۽ هتي لانگ ييئر بائن جي ڌرتي (Soil) چاليهه کن ميٽرن تائين هيٺ، فريزر کان به ٻيڻي ٿڌي رهي ٿي. ان ۾ توهان کڻي ٻج ڇٽيو يا وڻ پوکيو، وڌي نه سگهندو. هڪ سائنس جو شاگرد سمجهي سگهي ٿو ته اهڙي حالت ۾ برف جو ڳنڍو توهان کي پَٽَ تان کنيل پٿر يا سر کان گرم محسوس ٿيندو جو برف وڌ ۾ وڌ ڪاٽو 4 ڊگريون ٿڌي ٿي سگهي ٿي پر پٿر ڪاٽو ٽيهه ڊگرين تائين رهي ٿو. اونهاري ۾ به ان جي ٿڌڪار برف کان وڌيڪ آهي. سو اهڙي ڌرتيءَ کي جيڪا ڪافي هيٺ تائين ٿڌي رهي ٿي پرمافراسٽ (Permafrost) سڏجي ٿو. يعني ڌرتي سڄو سال، هميشه لاءِ فروزن رهي ٿي. اهڙن ٿڌن ملڪن ۾ ميوو وٺي ايندا آهيون ته يڪدم فرج ۾ رکندا آهيون ٻاهر وسري وڃڻ تي پٿر ٿيو وڃي. ڇو جو ريفريجريٽر جي هيٺين حصي ۾ ٿڌ جو پڌ واڌو 5 کن آهي، جنهن ۾ پاڻي برف نٿو ٿئي پر اوسلو يا اسٽاڪهوم جهڙن شهرن ۾ به ٻاهر بالڪنيءَ ۾ به سياري ۾ ٿڌڪار جو پڌ ڪاٽو ويهه تائين پهچيو وڃي جنهن ۾ گدري، انب، انگورن، موسمين جهڙو ميوو (سواءِ کجور جي) برف ٿيو وڃي ۽ پوءِ نارمل ٽيمپريچر تي آڻڻ تي فقط کجور ساڳي رهي ٿي ٻيا پاڻي ٿيو وڃن يا سڙيو وڃن.
لانگ ييئر جهڙن قطبي شهرن ۾ هڪ ٻيو به مسئلو آهي. مينهن جو پاڻي يا برف گهڻي ٿڌ ڪري ڄمي برف ٿيو وڃي ٿي جيڪا پٿر وانگر سخت رهي ٿي. اونهارو جڏهن ٿئي ٿو ته ڪجهه ڏينهن اهڙا به اچيو وڃن جن ۾ ٿوري گرمائش هجڻ ڪري ڌرتيءَ جو مٿيون هلڪو تهه وٽڙيو پوي ۽ برف پاڻيءَ جي صورت اختيار ڪري چڪڻ ڪري ٿي. ان ڪري ههڙن شهرن ۾ هڪ ته گهر ڪاٺ جا ٺاهيا وڃن ٿا ۽ ٻيو ته اهي پيل پاين (Stilts) ذريعي ڌرتيءَ کان مٿي کنيا وڃن ٿا جيئن ڌرتيءَ جو مٿيون تهه ڀلي ڪڏهن پاڻي پيو ٿئي ته ڪڏهن پٿر پر گهر اندر وڇايل غاليچا ۽ فرنيچر سلامت رهن. ڌرتيءَ جو اهو مٿيون تهه فوٽ ڏيڊ وٽڙي ٿو سو به ڪنهن ڪنهن اونهاري ۾ ڪجهه ڏينهن لاءِ. نه ته وڌيڪ هيٺ ٻارهوئي ڊيپ فريزر لڳو پيو آهي. ان جو اندازو توهان ان مان لڳائي سگهو ٿا ته توهان کي جيڪڏهن قربانيءَ جي عيد تي سڄي ٻڪري فريز ڪرڻي آهي ته ٽڪرا ٽڪرا ڪري فريزر ۾ رکڻ بدران زمين ۾ کڏ کوٽي سڄي ٻڪري ان ۾ وجهي ڇڏيو. ٽن سالن کانپوءِ کڏ کوٽي ان کي ٻاهر ڪڍندائو ته فريزر ۾ رکيل گوشت کان به هيءُ کڏ وارو گوشت، يعني سڄي ٻڪري، وڌيڪ پٿر لڳندي ڇو جو فريزر جي ٿڌ وڌ ۾ وڌ ڪاٽو پنڌرهن آهي پر هتي جي زمين پرمافراسٽ هجڻ ڪري تمام گهڻي ٿڌي آهي.