4. علم ۽ هنر ڀرپور چشما آهن.
ساڳي ڳالهه هنر سان به آهي. هنرمند انسان ڪڏهن به بک نٿو مري. ڪن آرٿڪ مجبورين سبب، ڪي انسان علم پرائي نٿا سگهن. انھن لاءِ ضروري آهي ته هو وقت جو سد اپيوگه ڪن ۽ ڪو نه ڪو هنر سکي پيرن تي بيھن. ۱۹۰۵ع ۾ ئي جپان جھڙي جيتامڙي ملڪ، چين جيڏي اجگر ملڪ کي لڙائيءَ ۾ سخت شڪست ڏني هئي. ان جو ڪارڻ اهو هو جو جپان جو هر هڪ ناگرڪ هنرمند هو ۽ ناگرڪن پنھنجي ملڪ کي آرٿڪ خيال کان زبردست نموني مضبوط بڻايو هو.
رانديڪا ٺاهڻ، سبڻ ۽ ڀرت ڀرڻ جو ڪم، چٽسالي ڪرڻ، سنگتراشي، چترڪاري، رنگ هڻڻ وغيره هنرن ۾ شمار ڪيا وڃن ٿا. ماڻھوءَ کي جيڪڏهن هنر پيٽ ۾ پيل هوندو ته ڪنھن جو به محتاج ڪين بڻجندو. هنرمند ماڻھو آرٿڪ طور پاڻ کي مضبوط بڻائي سگهن ٿا. ڪو به هنر سکڻ ۾ لڄ نه ڪرڻ گهرجي. گهر جي مالي حالتن کي سڌارڻ لاءِ ڪو نه ڪو هنر سکڻ ضروري آهي. ان مان ٻه فائدا ٿين ٿا؛ ۱- وقت سجايو ٿئي ٿو. ۲- ناڻو ڪمائجي ٿو. علم جيان هنر به انسان کي ٻئي جي محتاجيءَ کان بچائي ٿو. اڄڪلهه هن مالي يگه ۾ پئسي کي وڏي اهميت آهي. ان لاءِ ته جيئن هو ٻئي جي محتاجيءَ کان آجو رهي. هنر جو چشمو پڻ انسان جي زندگيءَ کي رنگين بڻائي ٿو. پر جنھن وٽ علم به آهي ۽ هنر به آهي، ان لاءِ ڇا چئجي! زندگيءَ کي چار چنڊ لڳي وڃن ٿا. جيستائين ماڻھوءَ کي ڪا نوڪري ملي ئي ملي، تيستائين سکيل هنر سان ناڻو ڪمائي سگهي ٿو. مھاتما گانڌي جي “بنيادي تعليم” جو به مقصد ساڳيو هو؛ “سکو به ڪمايو به.” ان ڪري ئي بنيادي تعليم پرائيندڙن کي ڪو نه ڪو هنر سيکاريو ويندو آهي ۽ هاڻوڪي نئين تعليمي سرشتي موجب اهو آدرش اپنايو ويو آهي. ان ڪري ئي وديارٿين کي اسڪولن ۾ سندن مرضيءَ موجب ننڍا- وڏا هنر سکياريا وڃن ٿا، جھڙوڪ؛ اگر بتيون ٺاهڻ، صابڻ ٺاهڻ، ڪتڻ، اُڻڻ ۽ سبڻ وغيره.
علم ۽ هنر وارو انسان ڪڏهن به بک نٿو مري ۽ منجهس ڪڏهن به احساس ڪمتريءَ (Complex Inferiority) جي ڀاونا پيدا نٿي ٿئي.
حاصل مطلب: علم ۽ هنر، انسان کي جيون ۾ سڦل بڻائي کيس ڪاميابيءَ جي چرم-سيما (Climax) تي پھچائين ٿا.