لوڪ ادب، لساني ۽ ادبي تحقيق

چونڊ سنڌي چوڻيون

ڪتاب ”چونڊ سنڌي چوڻيون“ اوهان اڳيان پيش ڪجي ٿو. هي پهاڪن ۽ چوڻين جو ڪتاب ڪيهر مهرچنداڻي جو لکيل آهي جيڪو 1981ع ۾ گجرات سرڪار جي مالي مدد سان هندستان ۾ ڇپيو.
Title Cover of book چونڊ سنڌي چوڻيون

69. ساهتيه آهي؛ جيون جو سار ۽ سينگار.

ساهتيه، جيون جي اَلوچنا ڪري ٿي. ساهتيه جو مول مقصد آهي؛ وندر ۽ سکيا. ساهتيه، انسان جي جيون ۾ اهم پارٽ ادا ڪري ٿو. ساهتيه جدا جدا پرڪار جو آهي. مثال طور؛ قومي ساهتيه، جاسوسي ۽ فاحش ساهتيه. جڏھن ته فاحش ساھتيه، جيون کي سڌارڻ بجاءِ بگاڙي ٿو. نثر توڙي نظم کي گڏي، ساهتيه چئجي ٿو. ساهتيه، لطيف فن (Fine Art) آهن. سنگتراشي، چترڪاري، لطيف فن آهن، پر ساهتيه کانئن وڌيڪ جاندار آهي. هر زمان جو ساهتيه، ان زمان جو چتر ۽ ريتن رسمن جو عڪس پسائي ٿو. قومي ساهتيه مان، ديش واسين ۾ ديش-ڀڳتي جي ڀاونا اتپن ٿئي ٿي. سماجڪ ساهتيه معرفت، سماج جي اوڻاين طرف ڌيان ڇڪايو وڃي ٿو. ڏيتي ليتي، اڇوتپڻو، آرٿڪ-اسمانتا وغيره سماجڪ ڪرسمون آهن، جن کي همٿائڻ بجاءِ نندڻ ۾ ساهتيه وڏو رول ادا ڪري ٿو. رشي ٽالسٽاءِ، لينن ۽ ڪارل مارڪس جو ساهتيه، روس جي زارشاهيءَ خلاف ماڻھن ۾ سجاڳي آندي ۽ روس ۾ پونجي-وادي سماج جو انت آندو. روسيو، والٽير، ۽ مانٽيسڪيو فرانس جا ليکڪ هئا، جن فرانس جي ظالم حڪومتي سرشتي خلاف فرانس جي ماڻھن جي من ۾ چيتنا پيدا ڪئي ۽ فرانس ۾ رعيتي-راڄ جي اسٿاپنا جي شروعات ڪئي. وليم ويلير فورس ۽ ابراهيم لنڪن جي ليکڪن سبب، انگلينڊ ۽ آمريڪا ۾ ٻانهپ جي واپار خلاف جدوجھد جاري ٿي. ڀارت ۾ ڪوي رابيندرناٿ ٽئگور، بنڪم چندر چيٽرجي، ڊاڪٽر محمد اقبال جي ساهتيه، ڀارت واسين ۾ ديش-ڀڳتيءَ جو جذبو جڳايو ۽ ڀارت واسين ۾ آزاديءَ واسطي پيار پيدا ڪيو. تارا شنڪر بئنرجي، بابو شرت چندر ۽ منشي پريمچند، سماجڪ ڪرسمن خلاف ساهتيه کي استعمال ڪندي، ڀارت واسين جو ڌيان سماجڪ ڪرسمن ڏانھن ڇڪايو ۽ انھن کي دور ڪرڻ لاءِ ڪي عملي اُپاءَ ڏسيا. ڪنھن به ملڪ يا جاتيءَ جي آسودگيءَ ۽ سجاڳيءَ جو پتو، ان ملڪ يا ان جاتيءَ جي ساهيته مان پوندو آهي. ساهيته؛ شخص، سماج، ملڪ جي ڪايا پلٽي ڇڏي ٿو. اهو ملڪ ۽ جاتي، سڌريل ۽ اوچا سمجهيا وڃن ٿا، جن جو ساهتيه سٺو ۽ اوچو آهي. ساهتيه جو سرجڻ، شخص يا جاتيءَ جي پيڙائنڻ ۽ مصيبتن مان ٿئي ٿو. زمينداري سرشتي کي ختم ڪرڻ ۾ به، ساهتيه وڏو رول ادا ڪيو آهي.
ساهتيڪار، سڀني کان وڌيڪ ٻُڌيءَ وارو جيو سمجهيو ويندو آهي. هن جي ڪلپنا-شڪستيءَ سان ڪو به برابري ڪري نه سگهندو آهي. ساهتيڪار، سماج ۾ جيڪي ڏسي ٿو، ان کي پنھنجي قلم سان چترت ڪري ٿو ۽ ماڻھو اهو ساهتيه پڙهي، ان تي سوچين ٿا ۽ براين کي تڙي ڪڍڻ جي ڪوشش ڪن ٿا. سماجڪ ۽ تھذيبي وڪاس، اڄ جو به ڏسڻ ۾ اچي ٿو، اھو ساهتيه جي بدولت آهي. ساهتيه مان، انتر-پرانتڪ، انتر-ديسي ۽ انتر-راشٽريه ڀاونا ۽ پيار پيدا ٿئي ٿو. جيون کي سڌارڻ، ترجماني ڪرڻ ۽ اڳتي وٺي وڃڻ ۾ ساهتيه جو وڏو اثر ٿئي ٿو. ڀارتي ويدڪ ساهتيه، ماڻھن کي ايشور جي ڀڳتيءَ ڏانھن موڙيو. ٻوڌي ساهتيه (ٻڌن جي زماني وارو ساهتيه) ماڻھن کي ستيه ۽ اهنسا طرف ڇڪيو. انگريزي ساهتيه، ماڻھن کي مالي قدرن طرف موڙيو. ساڳئي وقت انگيزي ساهتيه، ماڻھن کي سجاڳ پڻ ڪيو. رواجي طرح هڪ هڪ ماڻھوءَ کي سمجهائڻ ڏاڍو ڏکيو آهي. ساهيته معرفت، ماڻھن ۾ سولائيءَ سان نيڪ ويچار ڀري سگهجن ٿا. ساهتيه، جيون کي سڌاري يا بگاڙي سگهي ٿو. فاحش ۽ جاسوسي ساهتيه، شخص ۽ سماج کي زواليت طرف وٺي ٿو وڃي. سٺو ساهتيه، شخص ۽ سماج کي نيڪ ۽ شريف بڻائي ٿو. ڌارمڪ ساهتيه، ماڻھن ۾ ڌرمي انگ پيدا ڪري ٿو. ڪوڙ ۽ پاکنڊ کان پري رهڻ جي صلاح ڏئي ٿو. ساهتيه، جيون کي سينگاري ۽ سجائي ٿو. ساهتيه، جيون کي نيڪيءَ طرف وٺي وڃي ٿو. ڪروڻا، پيار، قرباني ۽ ٻيون خصلتون اسان کي ساهتيه جي اڀياس مان ئي حاصل ٿين ٿيون.
حاصل مطلب: ساھتيه، جيون جي رهنمائي ڪري ٿو. جيون کي سندر ۽ گڻ-ڪاري بنائي ٿو. ساهتيه، ستيه ۽ اهنسا، وفا ۽ انساني پريم سيکاري ٿو. سماج ۾ جيڪي ڪرسمون آهن، تن خلاف ماڻھن ۾ چيتنا پيدا ڪري ٿو.