17. علم بنا عذاب، گهڻا سھندي جندڙي.
تعليم، انسان جي دماغ ۽ آتما کي روشني بخشي ٿي. تعليم کي انگريزيءَ ۾ “Education” چئبو آهي. لفظ Education لئٽن ڀاشا جي لفظ “Educatum” مان ٺھيو آهي. جنھن جي معنى آهي “To know” يعني “ڄاڻ حاصل ڪرڻ”. علم سان انسان کي نه فقط دنيوي سک پراپت ٿئي ٿو، پر کيس آتميڪ ۽ روحاني آنند پڻ پراپت ٿئي ٿو. علم حاصل ٿئي ٿو، محنت ڪرڻ سان. علم انسان کي اٿڻ ويھڻ، هلڻ چلڻ، ڳالھائڻ جا گڻ سيکاري ٿو. علم سان انسان جيوت کي سکي ۽ آنند ميئه بڻائي ٿو. علم سان انسان ۾ آتم وشواس پيدا ٿئي ٿو. ڀلي ۽ بري، نيڪي ۽ بدي، سچ ۽ ڪوڙ، پاپ ۽ پڃ وغيره جي ڇنڊ ڇاڻ به علم پرائڻ کان پوءِ ئي ڪري سگهجي ٿي. جيڪو انسان پڙهيل ڳڙهيل آهي، ان ۾ لوڪ مريادا ۽ آتم مريادا جا گڻ به موجود آهن. پڙهيل ڳڙهيل انسان، اوکيءَ ويل به دل-شڪستو نٿو بڻجي. همٿ ۽ وشواس سان قدم اڳتي وڌائي ٿو ۽ آخر ۾ ڪامياب وڃي ٿو.
جيڪو انسان پڙهيل نه آهي، سو نه فقط پاڻ تي بار آهي پر ڪٽنب ۽ سماج تي پڻ بار آهي. اڻ پڙهيل انسان کي، انيڪ دنيوي مشڪلاتن کي منھن ڏيڻو پوي ٿو. هو پوريءَ ريت پنھنجي آجيوڪا به ڪمائي نٿو سگهي. اڪثر ڪري ائين ڏٺو ويو آهي ته اڻ پڙهيل انسان ئي سماج ۾ برايون ۽ غلاظتون ڦھلائي ٿو. اڻ پڙهيل انسان کي “سماجڪ عناصر” سمجهيو ويندو آهي. پوري ريت نه ڪمائڻ ڪري اڻ پڙهيل انسان ڪيترا ئي برا ڪم ڪندو آهي. کيس انيڪ مشڪلاتن کي منھن ڏيڻو پوي ٿو. هو ڪيترا ئي عذاب (تڪليفون) سھي ٿو. اڻ پڙهيل انسان وري وري ٻئي اڳيان هٿ ٽنگ ٿو ۽ ٻين جي مدد لاءِ هر وقت واجهائيندو ٿو رهي. اهڙيءَ انسان جو روح روشن نه آهي. هو سدائين ڀليل ۽ ڀٽڪيل رهي ٿو ۽ پنھنجي زندگي نرڪ سمان بڻائي ٿو. آخر ٻين اڳيان مدد لاءِ ٻاڏائي ٿو.
حاصل مطلب: علم کان سواءِ انسان کي گهڻيون تڪليفون سھڻيون پون ٿيون. علم وارو انسان ته جتي ڪٿي مان پائي ٿو، پر علم وارو انسان ته جتي ڪٿي مان پائي ٿو. پر بنا علم واري انسان کي ڌرتي جو ٻوجهه سمجهيو وڃي ٿو. بنا علم انسان کي ڏک سھڻا پون ٿا ۽ هو سدائين ٻين اڳيان محتاج رهي ٿو.