پرينءَ جي پُور جھڙي شاعري
هتي آئون هڪ ڳالھ بي ڌڙڪ چوندس جيڪا مون شدت سان محسوس ڪئي آهي، اُها خوبصورت حقيقت اِها آهي تہ امر ساهڙ جي شاعري سفارش ۽ ٿُوڻيون ڏئي اڳتي وڌنڌڙ ڪلچر جو ڪڏهن بہ حصو ناهي رهي. اها صرف پنھنجي صلاحيتن جو سانورو جلوو آهي. اُن ڪري ان جي سموري سٽاءُ ۾ هزارين محنتون، صلاحيتون ۽ محبتون ڳوهيل ۽ ڀريل آهن. جيڪي واقعي داد ڏيڻ جي لائق آهن. هڪڙي حقيقت هيءَ بہ آهي تہ اسان جيڪي شھرن جي هُجومن جا رهواسي ليکڪ آهيون. اُنھن کي ادبي ڪمپنيون ملن ٿيون، شاعر ،اديب دوستن سان گهڻو وقت گذري ٿو. خيالن جي ڏي وٺ جو موقعو مھيا ٿئي ٿو. پر آئون انھيءَ حقيقت جو اکين ڏٺو گواھ آهيان تہ امر ساهڙ جي سڄي شاعريءَ جو هيءُ سفر وجود جي اڪيلائين مان اُڀريل هڪڙي تلخ مشاهدي جو خوبصورت سفر آهي. امر ساهڙ اڻ وڻندڙ، گُهٽيل ۽ ڪَربناڪ اڪيلائين جي ماحول ۾ رهي هيءُ گلابي پورهيو ڪيو آهي. جيڪو بنا ڪنھن هٻڪ جي تحسين جي لائق آھي. پُٺتي پيل ڪميونيڪيشن کان محروم علائقي ۽ روايتن جي پاسداري ڪندڙ ماحول ۾ ويھي بنا ڪنھن حوصلا افزائيءَ جي بنا ڪنھن ياري، باشي واري ڪلچر جي هن جيڪو بہ شاعراڻو پورهيو ڪيو آھي، اهو پنھنجي جاءِ تي هڪڙو بامقصد ۽ ڪمال جو پورهيو آهي. سندس محبوب جي مُرڪ جھڙي شاعريءَ کي پڙهڻ کان پوءِ آئون دعوي سان چوان ٿو تہ امر ساھڙ سنڌ جي نئين ٽھيءَ جو نہ رڳو نمائندو شاعر آھي، پر اُن سان گڏ اها بہ حقيقت آھي تہ موجودہ وقت ۾ سنڌ جي هن خوبصورت خطي ٿر ۾ امر ساهڙ هڪ اعلي پايي جي شاعر جو رتبو رکي ٿو.
”اکين ۾ الڪا“ جو عُنوان خود سنڌ جو المياتي عڪاس آهي. سچ بہ اهو آھي تہ سنڌ جي هر اک اُلڪي جي علامت بڻيل آهي ۽ هر دل نئين نسل جي نسل ڪشيءَ جو نوحو بڻيل آهي. سنڌ جي ڀوائتي صورتحال اسان جي سامھون آهي. خودڪشيون، ڪڌيون رسمون، جرڳا، غداريون ۽ بدمعاشيون اڄوڪي سنڌ جو وڏو الميو آهن. انھن کي موضوع بڻائي امر سنڌ جي حلالي اولاد هئڻ جو حق ادا ڪيو آهي. هن جي شاعري ڪٿي افسوس ۾ ٽُٻي هڻي ڪو گس ڏيکارڻ جو ڪوشش ڪئي آهي تہ ڪٿي سرعام حرامپائين لاء آئينو ٿي اُڀري آهي ۽ انھيءَ کي هن پنھنجي خوبصورت اندازِ بيان ۾ واھ جو پيش ڪيو آهي؛
پيٽ بکي لئہ روز رکون ٿا
چانڊوڪيءَ جھڙا چم گروي
ڪو نہ رکي سگهندين ڪا سھڻي
ڏاڍ وسيلي او ڏم ! گروي
امر ديس جي درد جو ڄڻ تہ نوحو لکيو آهي جيڪو هن جي نظرياتي شعور جو سھڻي جوڀن وارو جلوو آھي ۽ اهو جلوي سان گڏ سنڌ جي دانھن بہ آھي؛
سوين سودا ٿيا هوندا
ڪئي وڪجي ويا هوندا
مگر منھنجي مٺي جانان!
اُهي ماڻھو ٻيا هوندا
جنين زر جي ذري تي ئي
ڏئي ايمان ڀي ڇڏيا
تنين ويڪو وڏيرن جي
نسل نرڄي منجهان هرگز
اسان ناهيون، اسان ناهيون
امر نظم کي خنجر جيئن استعمال ڪيو آهي اهو انداز تمام ٿورڙن شاعرن وٽ آهي. دل ۾ لھي ويندڙ، هيءَ شاعري نئين سنڌ جو نئون آواز آهي؛
اُڃايل ديس دانھي ٿو
سنڌوءَ کي تار پاڻي ڏي
وڏيرا! تون وراڻي ڏي
عياشيءَ جي بدولت ئي
وڪي آ سنڌ راڻي تو
يزيدن جي ڪھاڻي تو
وري آ نيٺ ورجائي
سياسي سيٺ هرجائي
اها تنھنجي سياست ڀي
اسان جي ڪو نہ ڪم آئي
يا
جو غير جي غلامي ڪري
سجدا ڪري سلامي ڪري
ساڻن هم ڪلامي ڪري
سو هن سنڌ منجهان ڪونھي
امر ساھڙ کي بيشڪ شاعريءَ واري اها ڏات آهي جيڪا ڏيئا ٿي ٻَرندي رهي آهي. شاعري چئبو بہ ان کي آهي، جيڪا پنھنجي جوهر ۽ وجود ۾ شعلا بہ رکي ٿي تہ گلاب بہ رکي. اها تاريخ جي رڙ ٿي اُڀري ۽ شعور جو چنڊ ٿي چمڪي. امر جي شاعري انھن هڙني صلاحيتن، خوبين ۽ دلڪشين سان ٽمٽار آهي.
امر بنيادي طور مزاحمتي شاعر آهي، جذباتي شاعر آهي، جنھن کي پنھنجو الڳ ۽ انوکو اسلوب آهي. هن تي ڪنھن جي بہ ڇاپ ناهي. هن جيڪا بہ شاعري سرجي آهي اهو هن جي ضمير جو آواز آهي. جنھن ۾ نہ رڳو ٿر موجود آهي پر سنڌ جو ڳوٺ، ڳوٺ ۽ شھر، شھر سمايل آهي. ان سان گڏ هيءُ پورو ايشيا کنڊ شامل آهي. جنھن کي بارودي ڊوڙ سھڪائي وڌو آهي. جنھن ۾ محبتون گهٽجي ويون آهن، بگريون، ڪستا، اگهاڙپ، مفلسي، چمچاگيري، مصلحت، منافقي ۽ جسم فروشي وڌي وئي آهي جنھن کي امر ساهڙ ڪٿي بہ نظر انداز ناهي ڪيو. نظرانداز تہ امر ساهڙ اُن حُسن کي بہ ناهي ڪيو جيڪو بکن، بيمارين ۽ لاوارثين هُوندي بہ روح جي راحت آهي. اِهو حُسن ڄڻ امن جو پرچم آهي. جنھن کي امر اوچو رکي پيار جي نئين ڳالھ ڪئي آهي. ڀلا وحشتن جي وبا ۾ محبتن جي ڳالھ ڪرڻ ڪنھن معجزي کان گهٽ آهي ڇا؟ اهو ئي رنگ تہ “اکين ۾ الڪا “ جي پني، پني تي گلاب جو گل ٿي ٽڙيو آهي. جنھن جي خوشبوءِ ٻڌائي ٿي؛
نيڻ پرينءَ جي در تي پھتا
ڄڻ ڪنھن گرجا گهر تي پھتا
وري نئين خُوشبوءِ چپَ چوري چوي ٿي؛
ڇوڙ ڇتن مان ڇنڊ اسان کي،
ڏي نہ ڳھيلي ! ڳنڊ اسان کي۔
هڪڙو ڀيرو حال ونڊڻ ڏي،
پوءِ وڇوڙا ! ونڊ اسان کي.
دل وارن جي هن ڌرتيءَ تي،
چاهي ٿو هڪ چنڊ اسان کي.
امر جو مھذب رومانوي انداز ڏاڍو موهيندڙ آهي. ان ۾ جيڪا ٻولي ۽ لھجي جي سادگي آهي اُها گهڻن ناليوارن شاعرن وٽ بہ ناهي ان ڪري امر جي رومانوي شاعري دل تائين جلد پهچڻ جي منزل طئي ڪري وٺي ٿي.
وڇوڙي ويل واهوندا
ڪندا هن ڀيل واهوندا
هڻين ٿو کاٽ هينئڙي ۾
اڙي ڌاڙيل! واهوندا۔
واھ ! واھ ! بنھ نئون خيال ۽ نئين نڪور تشبيھ آهي يا وري هيءُ شعر؛
تنھنجون يادون ٽاري ڪوئي
ڪيئن حياتي گهاري ڪوئي ۔
روز روسامي ساڻ امر!
ڏيل اسان جو ڏاري ڪوئي.
حقيقت اها آهي تہ امر ساھڙ شاعريءَ کي عبادت سمجهي ادا ڪيو آهي ۔ هيءَ شاعري هن جي عشق جي عبادت آهي . جيڪا هر حوالي سان معتبر ۽ احترام لائق آهي . سنڌ جي ذميوار شاعر جي حيثيت ۾ هن نئين نسل جو نمائندو ٿي پاڻ ملھايو آهي هن وٽ فن ۽ فڪر ٻئي ڪمال درجي جا آهن . اُن ڪري ئي هن جي شاعري خوبصورتي جو نادر نمونو ۽ اعلي سنجيدگيءَ جو سھڻو مثال آهي.
“اکين ۾ الڪا“ جديد سنڌي شاعريءَ جو سڏ آهي. هي ڪتاب جديد سنڌي شاعريءَ جي بامقصد، حسين ۽ زندھ هئڻ جو کليل ثبوت آهي. جيڪي بہ شاعريءَ جون مروج صنفون هن مجموعي ۾ آيل آهن، امر ساھڙ اُنھن صنفن سان سنجيدگيءَ سان نہ رڳو نڀايو آهي پر اُنھن ۾ انفرادي نواڻ بہ آندي آهي. ڪيئي غزل ۽ نظم هن ڪتاب ۾ اهڙا بہ موجود آهن جيڪي شاهڪار جي حيثيت رکن ٿا. جن لاءِ امر ساهڙ دل سان داد جو حقدار آهي ۔ روح گرمائڻ جذبا مھڪائڻ واري هن شاعريءَ لاءِ خود شاعر جون ئي هي خوبصورت سٽون لکڻ تي دل چوي ٿي ۔
ٿِي ڦِٽائي ننڊَ آڌيءَ رات جو ۔
آ پرينءَ جي پُور جھڙي شاعري
ٿِي اسان جيءَ رات کي روشن ڪري
نينگريءَ جي نُور جھڙي شاعري
منھنجو ھم عصر شاعر امر ساھڙ ، سنڌ جي انھن چند تخليقي شاعرن مان ھڪ منفرد شاعر آھي. جنھن تخليق جي حُرمت کي محبوبائي ڏني آھي. امر جي شاعري ٿر جي ڏھرن ۽ ٿوھرن جي دانھن بڻجي، ڄامشورن جي ھوائن سان ٻکجي، سنڌوءَ درياھ کي ڀاڪر ۾ ڀري، موھن جي دڙي تائين جيڪا ارڏي اُڏار ڪئي آھي، ان اُڏار ۾ ڪيئي حُسناڪيون بہ آھن، تہ سوين دلرباين ۾ ٻُڏل نرالا رنگ بہ آھن.
امر جي شاعراڻي تخيل ۾ پورو ايشيا کنڊ يتيم ٻار جي ڳوڙھن جيان دانھين بڻجي اُڀريو آھي تہ تقدس ڀريو رومانس بہ الھڙ ڇوڪرين جي ھلڻ جي نزاڪت جيان روح سان مھڪيو آھي.
ھي غزل، ھي وايون، ھي نظم ۽ ھي ھائيڪا ڄڻ تہ بارش ۾ ٻھڪيل اُھي روھيڙي جا گل آھن، جن سان سنڌ جي مٽيءَ کي ايترو ئي پيار آھي، جيترو سنڌ جي روح کي اجرڪ جي ڦُلڙين ۽ سنڌوءَ جي ڇولين سان عشق آھي.
ايوب کوسو
جهڏو
(05 ڊسمبر 2004 تي ڪتاب جي مھورت وقت پڙهيل پيپر)