يوري ڪنوروزوف Yuri Valentinovich Knorozov
سنڌو ماٿري جي سڀيتا جي ٻولي ۽ لکت تي روسي ماهرن به ڪافي تحقيق ڪئي آهي. انهن ماهرن ۾ يوري ڪنوروزوف جو نالو پڻ سر فهرست آهي. روسي ماهر يوري ڪنوروزوف 19 نومبر 1922ع تي يوڪرين جي شهر کارڪف لڳ هڪ ڳوٺ ۾ جنم ورتو ۽ 31 مارچ 1999ع تي سينٽ پيٽرسبرگ ۾ وفات ڪري ويو. پاڻ 1940ع ۾ ماسڪو ۾ رهائش اختيار ڪئي ۽ ماسڪو جي اسٽيٽ يونيورسٽي جي ايٿونالاجي ڊپارٽمينٽ مان تعليم حاصل ڪئي. بعد ۾ هن مصر ۽ عراق جي تهذيبن تي مهارت حاصل ڪئي. هن روسي ماهر قديم عراق جي تهذيب ميسوپوٽيما جي مايا لکت کي پڙهڻ ۾ ڪاميابي حاصل ڪئي. ڪنوروزوف سنڌو لکت تي تحقيق دوران تامل ماهرن جي ويجهڙائپ سبب سندن اثر قبول ڪندي، سنڌو لکت کي دراوڙي قرار ڏيڻ جي ڪوشش ڪئي آهي. هن ڪافي وقت اڳ سنڌو لکت کي سمجهڻ decipherment جي دعوى ڪئي، پر سنڌو لکت تي تحقيق ڪندڙ دنيا جي ٻين ماهرن سندس دعوى کي قبول ڪرڻ کان انڪار ڪري ڇڏيو ۽ سندس سنڌو لکت کي سمجهڻ ۽ پڙهڻ واري دعوى کي به مشڪوڪ قرار ڏئي ڇڏيو. ڇاڪاڻ ته ڪنوروزوف اهڙا ڪي به نتيجا ڏئي نه سگهيو، جنهن سان اهو ثابت ٿئي ته هن واقعي سنڌو لکت کي پڙهڻ ۾ ڪاميابي حاصل ڪئي آهي.
هن روسي ماهر به ماضي جي ماهرن وانگر اها غلطي ورجائي ته سنڌو لکت کي سنڌو ماٿري وارين سرحدن اندر ڳولڻ جي ڪوشش بدران ان کي هزارين ميل پري تامل ناڊو ۾ ڳولڻ جي ڪوشش ڪئي. پاڻ تامل ٻولي ماهرن جي اثر هيٺ تحقيق کي تعصب جي ور چاڙهي ڇڏيو. جنهن سبب سندس نتيجا قابل قبول قرار نه ڏنا ويا. سنڌو ماٿري جي اصل رهواسين ڏانهن سندس تعصب جو اندازو ان مان لڳائي سگهجي ٿو ته پاڻ سنڌو لکت تي تحقيق دوران اهڙي ٻولي استعمال ڪئي، جيڪا ڪنهن محقق لاءِ نه پئي سونهين. يوري ڪنوروزوف پنهنجي تحقيق دوارن فرمائي ٿو ته ” انڊيا ۽ پاڪستان ۾ ڪيترائي ماهر اها دعوى ڪري رهيا آهن ته سنڌو ماٿري جي سڀيتا سندن پنهنجي تهذيب آهي. ٻنهي طرفن کان ڪجهه اڻ ڄاڻ ماڻهو ان تهذيب جي سنڌي سڀيتا هجڻ جي دعوى ڪن ٿا. پر روسي محقق ان تصور جي سختي سان حمايت ڪن ٿا ته سنڌو سڀيتا جي ٻولي ۽ لکت پنهنجي ماهيت ۾ دراوڙي هئي.“ڪنوروزوف سنڌو لکت تي اها تحقيق هڪ ٻئي روسي ماهر ۽ انڊولاجسٽ نڪيتا گروف Nikita Gurov سان گڏجي ڪئي. هنن ٻنهي ماهرن جي راءِ هئي ته سنڌو سڀيتا جي ٻولي آڳاٽي دراوڙي ٻولي هئي ۽ سنڌو لکت جي براهمي لکت سان ويجهڙائپ هئي. ڪنوروزوف سنڌو لکت تي پنهنجي آخري پساهه يعني 1975ع تائين تحقيق ڪندو رهيو. سنڌو لکت تي تحقيق ڪندڙ ٻين روسي ماهرن ۾ اليگزينڊر ڪندراتوف Alexandr Kondratov به شامل هيو.
ڪتاب ۽ مقالا
• Protoindiyskie nadpisi (k probleme deshifrovki)". Sovetskaya Etnografiya 5 (2): 47–71. 1981. (on the Harappan script of the Indus Valley civilization)
• Knorozov, Proto-Indica, 1979: Report on the investigation of the Proto-Indian texts, "Nauka" Publishing House, Central Dept. of Oriental Literature (1981)
• Yuri Knorozov (ed.), ed. (1965). Predvaritel’noe soobshchenie ob issledovanii protoindiyskih tekstov. Moscow: Institut Etnografii, Akademiya Nauk SSSR. (Collated results of a research team under Knorozov investigating the Harappan script, with the use of computers)
• Tatiana Proskouriakoff (Ed.), ed. (1967). "The Writing of the Maya Indians". Russian Translation Series 4. Sophie Coe (trans.). Cambridge MA.: Peabody Museum of Archaeology and Ethnology.
• A brief summary of the studies of the ancient Maya hieroglyphic writing in the Soviet Union". Reports of the Soviet Delegations at the 10th International Congress of Historical Science in Rome ((Authorized English translation) ed.). Moscow: Akademiya Nauk SSSR. 1955.
• Drevnyaya pis’mennost’ Tsentral’noy Ameriki. (Ancient Writings of Central America)". Sovetskaya Etnografiya 3 (2): 100–118. 1952.
• Pis'mennost' drevnih mayya. (Written Language of the Ancient Maya)". Sovetskaya Etnografiya 1: 94–125. 1955.
• New data on the Maya written language". Journal de la Société des Américanistes de Paris 45: 209–217. 1956.doi:10.3406/jsa.1956.961.
• Problem of deciphering Mayan writing". Diogènes (Montreal) 40: 122–128. 1962. doi:10.1177/039219216201004007.
• Machine decipherment of Maya script". Soviet Anthropology and Archeology 1 (3): 43–50. 1963. doi:10.2753/aae1061-1959010343.
• Pis'mennost' Indeytsev Mayya. Moscow-Leningrad: Institut Etnografii, Akademiya Nauk SSSR. 1963.
• Ieroglificheskie Rukopisi Mayya. Leningrad: Institut Etnografii, Akademiya Nauk SSSR. 1975.
• Maya Hieroglyphic Codices. Sophie Coe (trans.). Albany NY.: Institute for Mesoamerican Studies. 1982.