تشبيھ (Simile)
ڪنهن هڪ شيءِ جي ٻي شيءِ سان ڀيٽ يا صفتي مشابهت کي تشبيھه چئجي ٿو. تشبيهه ۾ گھڻو ڪري ’جيئن، جهڙو ۽ وانگر‘ جا لفظ استعمال ٿيندا آهن.
“Simile: A figure of speech in which a similarity between two subjects is directly expressed. Most similes are introduced by as or like”(Dictionary of literary terms, 2006, p:187).
تشبيھه شاعريءَ جو اهڙو وکر آهي، جنهن سان شاعريءَ ۾ فڪري ۽ فني حُسن پيدا ٿئي ٿو. تشبيھه ذريعي شاعر ڪائناتي حُسن سان انسان جي مشابهتي تعلق کي جوڙي تخليقي سونهن کي جنم ڏئي ٿو. شاعريءَ جي اثر آفريني لاءِ چونڊ ٻولي، تُز ۽ نيون تشبيهون انتهائي ضروري آهن. حقيقت ۾ تشبيھه شاعراڻو آرٽ آهي، شاعريءَ ۾اهو نفاست ۽ نزاڪت ڀريو آرٽ ان شاعر وٽ ئي ممڪن آهي، جنهن جو اندر تخليقي ڏات سان مالا مال ۽ روح فني رنگينين سان ٽمٽار هوندو.
سنڌ ۾ شاعري ته تمام گھڻا شاعر ڪن ٿا، پر شاعري ۾ حقيقي آرٽ ۽ فن جو حُسن جيئن ڀٽائي ۽ اياز جي شاعريءَ ۾ ملي ٿو، اهو منفرد ۽ مثالي آهي. اياز جي شاعريءَ ۾ تشبيهي جمال جون مختلف ۽ مڪمل رنگينيون پَسڻ لاءِ ته سندس سموري شاعري جو مطالعو ضروري آهي، پر ’ڪَڻي مان کرار پرکڻ‘ مصداق ڪجھه تشبيهن جو جمال سندس هنن شعرن مان پڻ پَسي ۽ پرکي سگھجي ٿو.
مون آندا ڪشڪول جئن، جڏهن توڏي چپ،
مُرڪي موتين لپ، ڏنيئه پنهنجي ڏانو سان!
(ص16)
ٽُٻي ڏئي هنج جئن، جڏهن نڪتس آنءٌ،
هيو منهنجو هــانءُ، اڃــا ڄڻ ته تلاءَ ۾!
(ص17)
عشق اُجھامي ائين جئن، ٻي ڪا جيون جک،
لڪـڙي، ڪـوئلا، رک، آگ اڏامـي ٿـي وڃـي!
هي سارو سنسار ڪنهن، سندر ناريءَ جيئن،
نڪتو سنجھا سِيئن، تلڪ لڳائي سج جو!
(ص33) ــ (جھڙ نيڻان نه لهي)
نينهن نديءَ جئن ڇوليون ماري، لهر لهر مستاني ڙي!
دلڙي ٿي ديواني ڙي!
(ص19)
هَيءِ هَيءِ ڏاڙهونءَ جهڙا ڳَلَّ!
نچڻي ٻيهر اچڻي ناهي، هيءِ هيءِ پايل جهڙا پل.
(ص20)
پنهنجو پيار پکيئڙي جھڙو، ماڻهو ماڻهو ماري ڙي!
آءٌ اڃايل، گهايل گهايل، سامهون ساري واري ڙي!
(ص22)
پنهنجي ڏات ائين آ جئن،
وارياسي ۾ ڪائي ول.
(ص46)
ڌرتي مريم جهڙي ماءُ
آتي آ ڪنهن عيسى لاءِ.
(ص51) ــ (وڄون وسڻ آئيون)
’چپن کي ڪشڪول سان، مُرڪ کي موتين لپ سان، عشق کي لڪڙي، ڪوئلي ۽ رک سان، دنيا کي تلاءَ، انسان کي هنج ۽ سوچ کي ٽُٻيءَ سان، شام جي سونهن کي سندر ناريءَ سان، سج کي تلڪ، نينهن کي نديءَ سان، ڳلن کي ڏاڙهونءَ، پلن کي پايل، پيار کي پکيئڙي، ڏات کي وارياسي ول ۽ ڌرتيءَ کي مقدس مريم سان‘ تشبيھه ڏئي، اياز نه رڳو پنهنجن شعرن ۾ حياتياتي حُسن جي حسيت پيدا ڪئي آهي، پر ان کي فطرتي سونهن جي مظهرن سان لاڳاپي شاعريءَ ۾ اثرائتي معنوي خوبصورتي به پيدا ڪئي آهي.