صنعت تضاد (Antonym / Antithesis)
ڪنهن شعر ۾اهڙا لفظ جيڪي هڪ ٻئي جا ضد هجن، ته انهن کي ’لفظن جا ضد‘ (Antonym) چئبو، جڏهن ته شعر ۾ ’خيالن جي ضد‘ کي Antithesis)) چيو ويندو آهي. ان طرح شاعريءَ ۾ ٻن لفظن ۽ خيالن جي ضدن کي صنعت تضاد (Antonym / Antithesis) چئجي ٿو. ساڳي صنعت لاءِ بودليئر (Baudelaire) پنهنجي شاعريءَ ۾ ’آفاقي ضدن‘ (Universal Antonyms) جو اصطلاح ڪم آڻي ٿو. جدليات ۾ انهيءَ عمل کي تضادن جي وحدت (Unity of opposites) چئجي ٿو. شاعريءَ ۾ هن صنعت جو ڪيترن ئي شاعرن استعمال ڪيو آهي، پر اياز وٽ ان جي استعمال جو پنهنجو انداز ۽ ڏانءُ آهي.
ويرو تار وَسي پيو، ٿر بر منهنجو نانءُ،
توڙي ناهيان آنءُ، آنءُ اوهان ۾ آهيان.
(اڪن نيرا ڦليا، ص38)
(نفي ۽ اثبات، ناهيان ۽ آهيان جو ضد)
پيئڻ تي جيئڻُ، گھوري گھوٽ وهاٽيا،
رئندو تن لئه راتڙيون، سدائين سانوڻ،
هو جي مري ڄڻ، موکيءَ کي موکي ويا.
(ص156)
(پيئڻ ۽ جيئڻ، مري ۽ موکڻ جو تضاد)
هيءُ نه منهنجو ديس، منهنجو ديس ملير،
آءٌ کٿي ريءَ ويس، مور نه مَٽيان سومرا!
(ڪپر ٿو ڪن ڪري، ص 170)
(ديس وديس، مرم ۽ ڀرم جو تضاد)
اوتڙ ٻُوڙي، اوتڙ تاري،
اوتڙ، اوتڙ پنهنجا وڙ.
(هينئڙو ڏاڙهون گل جيئن، ص69)
(اوتڙ جي خامي ٻوڙڻ، اوتڙ جي خوبي تارڻ. ٻوڙڻ ۽ تارڻ جو تضاد)