جپاني چرچا ڀوڳ ۽ مختصر ڪھاڻيون
ان بعد ”ڪائيچو“ دؤر (1614-1596) يا ”گينوا“ دؤر (1623-1615) جون مزاحيه ڪھاڻيون بہ دلچسپ آهن. ان کان علاوه ارڙهين ۽ اوڻھين صديءَ ۾ سينريو (Senryu) جا ڇپيل ڪتاب: ”ياناگيدارو“ ۽ ”هينرا ڪوريگي“ پڻ جپانين جي سٺي چرچي ڀوڳ جي ساک ڀرين ٿا.
(سينريو بيت پڻ هائيڪو بيت وانگر ٿئي ۽ جپانين جي ايجاد آهي.) 1755 جو ڇپيل هڪ سينريو آهي:
شيني ني يُوڪُو
مي ني مو يوڪوؤ وا
نو ڪارُو ميچي.
مٿئين شعر جو شعر ۾ ترجمو ڪرڻ تہ عنايت بلوچ، تنوير عباسي يا ڪنھن ٻئي شاعر جي ئي همت جو ڪم آهي، بھرحال سوليءَ سنڌيءَ ۾ ان جو مطلب هي ٿيو ته: ”همراه موت ڏي ڪاهيندو وڃي پر پاڻ کي بچائي پيو رستي تي پيل ڇيڻن کان.“
يعني ڪو همراھہ خودڪشي ڪرڻ يا موت جي گهاٽ ڏي وڃي رهيو آهي، پر رستي تي ڪا گپ يا گند آهي، سو اتان لنگهڻ وقت پاسيرو ٿيو پيو لنگهي تہ متان چڪڻ ۾ پير يا ڪپڙا خراب نہ ٿي پون.
مٿيون سينريو شاھہ لطيف جي وفات وارن ڏينھن جو سمجهڻ کپي. جو شاھہ صاحب جو سن وفات 1752 آهي. ان کانپوءِ سگهو ئي 1754 ۾ احمد شاھہ درانيءَ سنڌ تي حملو ڪيو هو ۽ نور محمد ڪلھوڙي وفات ڪئي ۽ باقي هندستان ۾ انھن ڏينھن (1754_1750) ۾ فرينچن ۽ انگريزن جي وچ ۾ ڪرناٽڪ ۾ جنگ هلي رهي هئي.
مٿئين شاعري کان علاوه ”ڪيوڪا“ ۽ ”وَڪا“ پڻ جپاني شاعري جا قسم آهن ۽ اهي اسان جي ”پئروڊي“ قسم جي شاعريءَ سان ملن ٿا_ پر ان ۾ اسان وانگر اصلي شعر يا شاعري جي مٽي پليت نٿا ڪن. هيٺ هڪ جپاني شاعر تائيا تيئريو (1734-1654) جي ڪيوڪا (شعر) جو ترجمو آهي:
”فيوجي جبل کي ڏسڻ
خواب ۾_____ ،
ڇا تہ رحمت آهي!
نہ سفر جو ٿڪ،
نہ مسافريءَ جو خرچ پکو.“
مٿيون جپاني شعر هڪ انگريزي شاعر ”پيئر سال سمٿ“ جي ٽيڙوءَ (Trivia) جي ياد ڏياري ٿو. جنھن ۾ هو رب جا شڪر ٿو بجا آڻي تہ چڱو جو سج لھي ويو ۽ هاڻ هن کي ان گهڙيءَ جي تعريف ڪرڻ لاءِ ٻاهر وڃڻو نہ پوندو.
بھرحال هتي ڪجهہ جپاني ڪھاڻيون (جن ۾ طنز ۽ مزاح جي چاشني بہ نظر اچي ٿي)، جپاني شعر: هائيڪو، سينريو ۽ جپاني جنن ڀوتن جون ڳالھيون_ جي گذريل ڏهن ٻارهن سالن ۾ جپان ۾ جپاني دوستن کان ٻڌي ۽ مختلف ڪتابن تان پڙهي گڏ ڪيون اٿم، سي ڏنل آهن. انھن مان جن جا سن معلوم ٿي سگهيا، آهن اهي پڻ ڏنا آهن.
ڪھاڻين ۽ شعرن جو سٽاءُ ڪنھن بہ بنياد تي نہ ٺاهيو ويو آهي. بس جيئن جيئن ڌيان ۾ آيو آهي، تيئن تيئن ڏنو ويو آهي. ڪن ۾ چرچو ڀوڳ وڌيڪ ۽ ظاهر آهي تہ ڪن ۾ ڍڪيل لڪيل ۽ ڪن ۾ تمام ٿورو آهي ۽ فقط نموني خاطر ڏنو ويو آهي. ڪي تہ تمام پراڻيون ڳالھيون آهن ۽ انھن کي ان زماني جي حساب سان اهميت ڏئي سگهجي ٿي. ڪي وري اهڙيون ڳالھيون آهن، جن جھڙيون يا انھن سان ملندڙ جلندڙ اسان وٽ سنڌ هند ۾ بہ ملن ٿيون.
ڪن جپاني ڪھاڻين تي چيني ڪھاڻين جو اثر آهي يا چيني ڪھاڻين جي کار آهن. چينين تي جپانين جو اثر چئي نٿو سگهجي. ان ڪري جو چيني تھذيب تمام پراڻي آهي ۽ چيني تھذيب، ٻولي_ ويندي لکڻيءَ جواثر_ ۽ بنا شڪ جي تمام گهڻو اثر، جپاني تھذيب، ٻولي ۽ لکڻيءَ تي چيو وڃي ٿو.