هائڪو ۽ هائڪو نما
“پن انڌا، پن ٻوڙا، پن بنا زبان
تہ بہ سندن رڳن ۾
پيا تڙپن ڪيترا ڳجهہ ڪيترا نوان گيان”
(اوندھہ جو ٻيٽ_ نعيم دريشاڻي).
ڊاڪٽر نعيم جا ٻہ ٽي ٻيا هائڪو نما شعر جيڪي چٽگانگ (بنگال) جي ڏينھن کان وٺي اڃا تائين ياد اٿم:
(1) دريءَ تي کڙڪو ڪيو رات اچي چانڊاڻ
ڇا ٿو پڙهين؟ پيٿولاجي، ڀوڪ!
اچ ٻاهر ڪريون ڪا سڪ ڀري رهاڻ.
(2) لڏيو هتان اي ڪاپڙيو، ڪو ڳوليو آسمان
هن ڌرتيءَ تي مرڪ پاپ
هن ڪلجڳ ۾ جيئڻ پڻ آهي بھتان.
(3) پنھنجا سبيا ويا ساھہ ڪھڙي ڌاڳي سان
اکيون نہ ڏسن ڪو ڳنڍ
تہ بہ ٽوپا پڪا، رهندا ابد تاڻ.
(4) اڇي، چٽي، اجري، جيئري بنگلا جي چانڊاڻ
جهونگاري چپن ۾ روز ڇا
ڪير سندس ميت، هيءَ چري ڪنھن ڪاڻ.
(بنگلا مان مراد بنگال جي سر زمين آهي يعني تن ڏينھن جو مشرقي پاڪستان ۽ هاڻ بنگلاديش آهي، جتان شاعر MBBS ڪئي. نعيم دريشاڻي ءَ هائڪو بہ لکيو آهي، پر سندس هائڪو جي بيھڪ مختلف آهي. پھرين ۽ ٽي سٽ ۾ ٽي لفظ ۽ ٻيءَ ۾ رڳو هڪ لفظ ڏنو اٿس. جھڙوڪ:
اکيون ڏين ڏنڀ.
سڙيا
خوديءَ جا کنڀ.
سنڌي ۾ هائڪو غياث جوڻيجي ۽ پير محمد پرواني پڻ چڱو خاصو لکيو آهي. جيڪڏهن “سھڻي” رسالي جا اٺن نون سالن جا پرچا ڪڍي ڏسبو تہ لڳندو تہ سڀ کان گهڻو هائڪو ڊاڪٽر عبدالجبار جوڻيجي لکيو آهي. ڪجهہ دلچسپ شعر جي هن وقت ياد اٿم يا پاڻ سان گڏ ڊائري تي لکيل آهن، سي هتي ڏيڻ ضروري ٿو سمجھان. ان ڪري بہ تہ جيئن هتي جپان ۾ رهندڙ سنڌي اسان جي هائڪو کي جپاني هائڪو سان ڀيٽي نہ فقط حظ حاصل ڪري سگهن پر پنھنجن جپاني دوستن کي پڻ ترجمو ڪري ٻڌائي سگهن.
ڊاڪٽر عبدالجبار جوڻيجو جا ڪجهہ ”هائڪو“
(1) نظر جي ڪا هِير
منھنجي من پيھي ويئي
سيني کي ڏيئي چير.
(2) دنيا آهي ڌوڙ
ذرڙو جنھن ۾ سچ جو
گهڻو آهي ڪوڙ.
(3) ۽ هي هڪ چونڪ پڻ عبدالجبار جوڻيجو جو آهي
مون مات ڏني آهي
تو سوڀ لڌي آهي
هت ڏينھن جي دلبي ۾
مون رات ڏٺي آهي.
زبيده ميتلو جا ڪجهہ هائڪا/ ٽي سٽا
(1) تنھنجي سُندرتا
آندي منھنجي جيءَ ۾
ڪيڏي جاڳرتا.
(2) اچ پرين تون
ڪوريون پنھنجي قلب مان
سارو ڪوڙ ۽ ڪچ.
ان کان علاوه ڪجهہ غياث جوڻيجو ۽ پير محمد پرواني جا هائڪو:
(1) چنڊ بہ ڪيڏو ڏور
پري پنھنجي پرين کان
مون وانگيان مجبور.
غياث جوڻيجو هتي جپان ۾ چڱو عرصو رهي ويو آهي. لڳي ٿو اهو مٿيون شعر هتي جپان ۾ لکيو هجيس يا ائين بہ ٿي سگهي ٿو تہ جپان مان موٽڻ بعد پاڪستان وڃي لکيو هجيس. سندس هڪ ٻيو هائڪو:
(2) اللھ ان کي آڻ
جنھن کي ڏسڻ سان ٿئي
اندر ۾ چانڊاڻ.
۽ پير محمد جو هڪ هائڪو جو هن وقت نہ فقط ياد اٿم پر پسند پڻ:
وڻ جهليا ٻور
آئي مند بھار جي
پر نہ ويا سور.
هائڪو کان علاوه سنڌ ۾ ”ٽيڙُو“ بہ مشھور آهي، جنھن لاءِ نعيم دريشاڻي جو چوڻ آهي تہ ٽيڙو امداد حسينيءَ جي ايجاد آهي. ٽيڙوءَ جي بيھڪ هائڪو نما سان تمام گهڻي ملي ٿي. لفظن جي تعداد تي ڪا بہ بندش ڪانہ آهي:
امداد حسينيءَ جا ڪجهہ ٽيڙو:
(1) ڳالھين جو گهمسان
ويھندي ئي هن ڪيو
ٽيپ رڪارڊر آن.
(2) گڏ سمھين هيڪر
تو جھڙي ڪوتا
لکي سگهان جيڪر.
(3) اگهيو ڪائو ڪچ
ٻليون پوندءِ ڪانچ ۾
جي تون چوندين سچ.
(4) هي جيون ڇا آهي؟
ڪتي جي ڳچيءَ ۾
وڍي پئي آهي.
مٿئين قسم جي شعر ”ٽيڙوءَ“ تي سنڌ ۾ ڪيترن ئي طبع آزمائي ڪئي آهي، آخر ۾ ڪجهہ ٽيڙو جيڪي هن وقت هتي جپان ۾ مون وٽ موجود ڪجهہ رسالن ۽ ڪتابن مان ڪڍيا اٿم:
(1) نسورو نادان
پاڇولن جي پوئتان_
ويچارو انسان!
(2) ڇوري جا ببا
ڳوٺ جي.... جا_
جھڙا ڪر قبا!
اهي ٻئي مٿيان ٽيڙو نور گهلوءِ جا آهن ۽ هي هيٺ ڏنل ٻہ ٽيڙو اسان جي ڳوٺائي شاعر سوز هالائي جا آهن.
(1) ڪين وفائون ڪن
ڪنھن سان ڀلجي ڪڏهين
چانڊوڪي، جوڀن.
(2) ڪڻڪن ڳڀ جهليا
”آڀون“ ڏسي ان ۾،
سندم انگ لڇيا.