ٽن بيوقوفن جو ٽولو
ٿوري دير بعد هن هڪ سَمورائي جنگي جوڌي کي پنھنجي خوبصورت لباس ۾ لنگهندي ڏٺو. هن قدم وڌائي ان سَمورائي پھلوان کي عرض ڪيو: ”جيڪڏهن مون کي هي خط پڙهي ٻڌائيندين تہ آئون تنھنجي ٿورائتي رهنديس.“
جنگي جوڌي خط کي پنھنجي هٿن ۾ ٿوري دير جهلي پوءِ ڪجهہ ٻڌائڻ بنا اوڇنگارون ڏيئي روئڻ شروع ڪيو. سَمورائي پھلوان جو اهو حال ڏسي پوڙهي مائي پريشان ٿي وئي تہ هي ٿيو ڇا. ”ڳالھہ ڪھڙي آهي، جو پھلوان تون روئين ٿو. آخر منھنجي پٽ خط ۾ ڇا لکيو آهي؟ مھرباني ڪري مونکي حقيقت کان آگاھہ ڪر.“
جواب ڏيڻ بدران سمورائي پھلوان روئندو ئي رهيو. پوڙهي مائي سمجهي وئي تہ ضرور ڪا وڏي ڏک جھڙي ڳالھہ ٿي آهي ۽ هوءَ هر ممڪن حادثي جو سوچي روئڻ لڳي. سَمورائي پھلوان ۽ پوڙهي عورت روئي رهيا هئا تہ هڪ گاڏي وارو اتان اچي لانگهائو ٿيو. هنن کي رئندو ڏسي آخر هن پڇيو:
”توهان ڇو روئي رهيا آهيو؟ توهان ٻنھي کي ڪھڙو ڏک رسيو آهي، جنھن جي غم ۾ توهان سڏڪا ڀري رهيا آهيو؟“
ٻنھي مان ڪنھن جواب نہ ڏنو، ويتر زور زور سان روئڻ لڳا. اهو حال ڏسي گاڏي واري کي ڏاڍو ڏک ٿيو ۽ سمجهي ويو تہ هنن کي ڪو وڏو صدمو رسيو آهي. هو بيحد نرم دل ۽ همدرد طبيعت جو هو. هن کان هنن جو ڏک سٺو نہ ٿيو. پنھنجي شين جو گاڏو ڀر ۾ بيھاري پاڻ بہ هنن ٻن ڏکويلن سان گڏ روئڻ لڳو.
ڀرپاسي کان لنگهندڙ هنن کي روئندو ڏسي کانئن پڇڻ شروع ڪيو تہ آخر ڪھڙي ڳالھہ آهي جنھن توهان کي هھڙو غم رسايو آهي. پر جيئن تہ ڪنھن کي بہ روئڻ جي سبب جي خبر نہ هئي ان ڪري هو ڪنھن بہ قسم جو جواب ڏئي نہ سگهيا ۽ ماڻھو جواب نہ ملڻ تي هنن کي پنھنجي حال تي ڇڏي ٽڙي پکڙي ويا ٿي. آخر ڪو ويو سو وڃي علائقي جي چڱي مڙس کي وٺي آيو. هن اچڻ سان گاڏي واري کي چيو: ”هاڻ گهڻو ٿيو، هر ڳالھہ جي هڪ حد ٿيندي آهي. روئڻ بند ڪر اهو ٻڌاءِ تہ ڪھڙي ڪارڻ تون روئي پنھنجون اکيون سڄائي رهيو آهين؟“
گاڏي واري کي هاڻ ڪنھن بہ صورت ۾ جواب ڏيڻو پئجي ويو جو سوال پڇڻ وارو علائقي جو سردار هو. هن هٿ ادب جا ٻڌي چيو: “سائين منھنجا! در اصل ڳالھہ هيءَ آهي تہ مون کي پنھنجي شاديءَ لاءِ ڪجهہ ڏوڪڙن جي ضرورت هئي. ان لاءِ ڪجهہ مٽيءَ جا ٿانوَ ٺاهي ٽوڪريءَ ۾ وجهي، مٿي تي رکي شھر ڏي وڪڻڻ لاءِ تکو تکو وڃي رهيو هوس تہ رستي تي منھنجو پير ترڪي پيو ۽ سڀ ٿانوَ ڪرڻ ڪري ڀڄي ڀري پيا. منھنجي سڄي سال جي محنت، کن پل ۾ برباد ٿي وئي ۽ منھنجي شادي جي خواهش اڻپوري رهجي وئي. ان وقت کان نقصان جو پورائو ڪرڻ لاءِ شھر ۾ ڀاڄي ڀُتي وڪڻي رهيو آهيان ۽ سڄو ڏينھن ايڏو مشغول رهان ٿو جو مون کي پنھنجي نقصان لاءِ ماتم ڪرڻ جو ئي وقت نٿو ملي. اڄ هن جوڙي کي روئندو ڏسي مون کي پنھنجو نقصان ياد اچي ويو. مون سوچيو تہ هي سٺو موقعو آهي پنھنجي نقصان ۽ شادي نہ ٿيڻ لاءِ ماتم ڪرڻ جو ۽ هنن سان گڏ مون بہ روئڻ شروع ڪري ڏنو.”
(سمورائي پھلوان خط پڙهڻ بدران اوڇنگارون ڏئي روئڻ لڳو...)
علائقي جي سردار هاڻ پوڙهي مائيءَ ڏي مخاطب ٿي چيو: ”هاڻ تون مون کي ٻڌاءِ تہ تون ڇو روئي رهي آهين؟“
پوڙهي مائيءَ سڏڪا ڀرڻ بند ڪري چيو: ”سائين مون کي اڄ صبح جو پنھنجي پٽ جو خط مليو. جيئن تہ مون کي پڙهڻ نٿو اچي، سو مون سمورائي پھلوان کي پڙهڻ لاءِ ڏنو. هن ڪجهہ دير خط هٿن ۾ جهلي پوءِ روئڻ شروع ڪيو. ظاهر آهي آئون سمجهي ويس تہ منھنجي پٽ سان ڪا وڏي ويڌن ٿي آهي ۽ مون بہ روئڻ شروع ڪري ڏنو.“
علائقي جو سردار هاڻ سمورائي پھلوان ڏي وڌيو:
”جنگي جوڌا! تون ٻڌاءِ تہ تون ڇو روئي رهيو آهين؟ توکي ڪھڙي ڳالھہ ڏک پھچايو آهي؟“
هن وراڻيو: ”ننڍپڻ ۾ منھنجو پيءُ مون کي تعليم حاصل ڪرڻ لاءِ ڏاڍو سمجهائيندو هو پر آئون ڪڏهن بہ اسڪول نہ ويس. نتيجي ۾ آئون جاهل سو جاهل رهيس. اڄ جڏهن هن عورت مون کي تعليم يافتہ سمجهي خط پڙهڻ لاءِ ڏنو تہ مون کي ڏاڍو افسوس ۽ شرم ٿيو تہ ڪاش آئون پنھنجي پيءُ جو چيو مڃيان ها تہ اڄ مون کي هي ڏينھن نہ ڏسڻو پوي ها. هاڻ آئون ڪھڙي منھن سان هن پوڙهي مائيءَ کي سمجهايان تہ جنھن کي تون پڙهيل ڳڙهيل سمجهي رهي آهين اهو حقيقت ۾ اڻ پڙهيل ڄٽ آهي. اهو سوچي آئون روئي رهيو آهيان.“
اهو ٻڌي عورت روئڻ بند ڪيو ۽ هِتان هُتان جيڪي ماڻھو اچي مڙيا هئا اهي پنھنجن گهرن ڏي روانا ٿي ويا.