جپاني شاعري
واگا يادو وا_ پنج پد
(منھنجي جهوپڙيءَ ۾)
ڪو_ چي_دي فو_ اي _ تي _ مو _ ست پد
(مون کي فقط سيٽي وڄائڻي پوندي.)
دي_ رُو_ڪا_ڪا_نا_ پنج پد.
(۽ ٻاهران مڇر اچي ڪاءُ ڪندا.)
هيٺ هڪ جپاني هائڪو آهي، جنھن جي بيھڪ پڻ ساڳي آهي.
”ڪُورو تو اي يو
فومي ڊي هي باڇي وو
فو اي تي اي رُو“
”هوءَ پنھنجي باڊيءَ جي اندي پئي اگهي،
آيل خط سان،
جنھن ۾ يار جي اچڻ جو نياپو آهي.“
هونءَ سنڌي هائيڪو جي بيھڪ ٿوري بدلائي وئي آهي. جيئن هيٺئين هائيڪو جي هر سٽ ۾ چار سليبل آهن:
ساز رکيل ڀت ساڻ،
بند اکيون چپ ڳائڻو،
آهيس راڳن ساڻ رهاڻ.
سنڌيءَ ۾ هائڪو جو بنياد بقول قمر شھباز جي نارائڻ شيام رکيو ۽ سنڌ ۾ هائيڪو تي گهڻو ڪم امداد حسينيءَ ڪيو آهي. ائين تہ تنوير عباسيءَ بہ چڱو ملھايو آهي، جنھن جا ڪجهہ هائڪو هن ريت آهي:
_ هي ٽشو پيپر
سرهو اڄ ڀي جنھن سان تو
اگهيو ڪالھہ پگهر
_اندر آئي پاڻ
۽ مون کان ئي ٿي پڇي
ڇا جي آ سرهاڻ
_ڏنئي ڪالھہ چمي
اڄ بہ منھنجي ڳل تي
ان جي آهي نمي.
هائيڪو اڙدو زبان ۾ بہ ڪافي لکيو پيو وڃي. شروع ۾ جڏهن هائيڪو پاڪستان ۾ متعارف ٿيو هو تہ اڙدو جي هڪ مزاحيه شاعر دلاور فگار پنھنجي مخصوص رنگ ۾ ان جو هن ريت آڌرڀاءُ ڪيو هو:
”همين شعور ڪھان هي ڪي هائيڪو لکهين
خود اپني ڪو نھين آتي پرائي ڪو لکهين“
۽ هڪ ٻئي بزرگ شاعر راغب مراد آباديءَ هيئن فرمايو:
خذمت ادب و شعر ڪي بي حد ڪيجئي
هرگز نہ ڪوئي صنف سخن رد ڪيجئي
سرمائيه اردو مين اضافي ڪي لئي
جاپان سي هائڪو درآمد ڪيجئي.
هڪ ٻہ اڙدو ۾ لکيل هائڪو، جيڪي مون کي پسند آهن ۽ منھنجي ڊائريءَ تي نوٽ ٿيل آهن:
اونچي هوئي مڪان
ليڪن هم سي روٺ گئي
آنگن اور دالان
ڪوئيٽا جي هڪ شاعر جو هائيڪو آهي:
يه ڪوهِ مردار
سرما ڪي راتون مين هي
ميرا پھريدار
۽ هي شايد ڪنھن سنڌ جي شاعر جو هائيڪوآهي:
مڪلي ديکها هي
تيري جاني سي جانان
يه دل ايسا هي.
اهڙي طرح هڪ ٻيو اڙدوءَ جو ٺاهوڪو هائيڪو آهي:
چڙيون ڪي چھڪار
سن ڪر مجهہ ڪو ياد آيا
ميرا پالن هار.
سنڌيءَ ۾ هائيڪو تمام گهڻو لکيو پيو وڃي ۽ نوان توڙي پراڻا شاعر هائيڪو لکي رهيا آهن. منھنجي ڊائريءَ تي لکيل هائيڪو مان ڪجهہ هتي ڏيان ٿو:
_صبح کاڌم ساڳ
سانجهي تائين سرمد جو
ويٺي ٻڌم راڳ
- خواجه ذوالفقار
_ سانوڻ ساٺ ڪيا
گهاٽ ڪناري گهاريل پل
تو سان ياد پيا.
- ضيا شاهد
_ ڪين ڪٽي سگهندا
ڏاڍ جا پوڄاري
جوڌن جا رستا
(تاج بلوچ)
_بي ڏوهي ناري
هڪڙي نجي جيل ۾
شڪ ۾ هئي ڪاري
(زبيده ميتلو)
_چوڏس جو کائي
هاءِ! هن دور ۾
پئسو نہ پائي
(زبيده ميتلو.)