لوڪ ادب، لساني ۽ ادبي تحقيق

اڻويهين صديءَ جي سنڌي نثر جي تاريخ

هن ڪتاب ۾ اڻويھين صديءَ جي سٺ کان مٿي نثرنويسن جي مختصر حياتي ۽ سندن ادبي خدمتن ۽ نثر جي اسلوب ۽ ٻوليءَ سميت پيش ڪيو ويو آهي. ڪيترن ئي عالمن ۽ اديبن جون تصويرون ۽ سندن ڪتابن جا عڪس بہ ڏنا ويا آهن. ساڳي وقت نثري ادب ۾ جاگرافي، سائنس، ايڪنامڪس، رياضي، جاميٽري ۽ اسڪولن جي ڪورس جا ڪتاب لکيا ويا اھي پڻ شامل ڪيل آھن. ناول، ناٽڪ، آکاڻي، قصہ نويسي، تحقيق ۽ تنقيد، مضمون، سفرنامي، لطيفيات، اخبار نويسي، لغت نويسي وغيرہ جيڪا اڻوييين صديءَ ۾ ارتقا ٿي ۽ ان ڪھڙي مرحلي مان گذري ترقي ڪئي، ان جو جائزو ورتو ويو آهي. سنڌي نثر جي ترقيءَ ۾ جتي مقامي عالمن ۽ استادن جوحصو آهي، اتي مغربي عالمن جون خدمتون بہ ساراھ جوڳيون آهن. هندستان جي ڪن مرهٽن جو سنڌ جي تعليم ۽ درسي ادب ۾ ڪم هو، هن ڪتاب ۾ انھن کي خصوصي ۽ الڳ حوالن سان پيش ڪيو ويو آهي 

Title Cover of book اڻويهين صديءَ جي سنڌي نثر جي  تاريخ

اڻويهين صدي عيسويءَ ۾ سنڌي نثر جا دؤر

اڻويهين صديءَ جي پهرين اڌ ۾ سنڌ اندر ٽالپرن جي حڪومت قائم هئي. ان کان پوءِ ٻئي اڌ ۾ انگريزن جي حڪومت قائم ٿي. ٽالپرن جي دور (1780-1843ع) تائين سنڌيءَ ۾ لکت وارو ادب پنهنجي جاءِ والاري چڪي هيو. ان کان علاوه نثري ادب ۾ به رائج ٿي چڪو هو. سنڌي شاعريءَ ۾ سچل سرمست، نانڪ يوسف، عثمان سانگي، خليفي قاسم، فتح فقير، صوفي صادق، حمل فقير، خليفي نبي بخش وغيره اهم آهن .ان کان علاوه لوڪ ادب ۾ سگهڙ ميلن، اوطاقن ۾ لوڪ ڪهاڻين کي نئين نئين انداز ۾ پيش ڪندا رهيا. ٽالپرن جي دور ۾ قصيده گوئي تمام گهڻي مشهور هئي. ان جو نتيجو اهو نڪتو جو غير سنڌي ڪهاڻين کي سنڌيءَ ۾ ترجمو ڪرڻ جو رواج زور وٺندو ويو. لاڙڪاڻي جي هڪ ڳوٺ جي رهاڪو شير خان مثنوي جي سٽاءَ ۾ ”گل بڪاولي“ جو قصو منظوم ڪيو. حفيظ تيوڻي مومل راڻي، سهڻي ميهار ۽ عمر مارئي جي واقعن کي منظوم ڪيو. خليفي عبدالله مثنوي جي طرز تي ليلا مجنون 1793ع ڌاري منظوم ترجمو ڪيو. جڏهن ته سنڌي زبان ۾ جديد نثر نويسي 1852ع کان شروع ٿي، پر 1853ع ۾ موجوده الف–ب جڙي وئي ته ان جي ترقي ڏينهن جو ٻيڻي رات جو چئوڻي ٿيڻ لڳي. اوڻوهين صدي عيسويءَ جي نثر کي سنڌيءَ جو اوائلي نثر به چئجي ٿو. اڻويهين صديءَ جي سنڌي نثر نويسي کي ٽن دؤرن ۾ ورهائي سگهجي ٿو :
1. انگريز اهلڪارن جي رپورٽن ۽ ڪتابن جو دور (1819- 1851ع)
2. درسي ڪتابن ۽ نثري ادب جو اوئلي دؤر (1852- 1864ع)
3. ادبي صنفن جي ترقيءَ جو بنيادي دور (1865-1900ع)