آخوند لطف الله ”لطف“ (1842- 1902ع)
آخوند صاحب سٺو نثر نويس، نظم گو ۽ ذوق سليم جو مالڪ ھو. طبابت جي ڪم کان واقف ھو. پاڻ نثر نويس کان علاوه شاعر به هو. شاعريءَ ۾ ”لطف“ تخلص اختيار ڪري، مداحون، مناجاتون ۽ مولود چيائين. ”مير عبدالحسين خان ”سانگي“ ۽ مرزا قليچ بيگ سان سندس روح رھاڻيون ٿينديون ھيون. 1898ع ۾ سرڪاري نوڪريءَ کان فارغ ٿيڻ کان پوءِ باقي عمر طبابت جي ڌنڌي ۾ گذاريائين.’جان عالم انجمن آرا عرف گل خندان‘سندس اهم تصنيف آھي“.(149)
گل خندان
ھن ھي داستان رجب علي سرور جي لکيل ”فسانه عجائب“ تان سنڌيءَ ۾ ترجمو ڪيو. جھڙو اصل ڪتاب مشھور ۽ معياري ادب جو حصو بنجي ويو. اھڙي ئي مقبوليت ”گل خندان“ کي ملي. ھي داستان شھزادي جان عالم ۽ انجمن آرا جي پيار ڪھاڻي آھي. مھم جوئي ۽ تڪليفن جو ھڪ داستان آھي. هن قصي لاءِ محمد اسماعيل عرساڻي لکيو آهي ته ”انهيءَ زماني ۾ آخوند لطف الله جو ڪتاب ”گل خندان“ به شايع ٿيو جو اگرچ جنن ۽ پرين جي داستانن سبب قصو سڏي سگهجي ٿو ۽ نه جديد ناول، مگر هن ڪتاب جي عبارت اهڙي ته دلچسپ آهي جو غالباً هيءُ ڪتاب به شاهه جي رسالي وانگر سنڌي ادب ۾ لازوال رهندو. دراصل اهو ڪتاب اردو قصي ”افسانهء عجائب“ تان ورتل آهي، مگر ٻنهي ڪتابن ۾ زمين آسمان جو فرق معلوم ٿئي ٿو. خود ”افسانهء عجائب“ به ”گل خندان“ اڳيان هيچ معلوم ٿئي ٿو“.(150)
ھن داستان ۾ به ڪي جادوئي ڳالھيون آھن. پڄاڻي جان عالم جو ڪامياب ٿي موٽڻ ۽ راڻين سان خوش گذارڻ تي ٿئي ٿي. هي ڪتاب 1892ع ۾ تعليم کاتي شايع ڪيو. . اڻويهين صديءَ ۾لکيل قصن ۾ آخوند صاحب جو هي قصو مثالي حيثيت رکي ٿو. ظاهري طرح ته هي ترجمو آهي، مگر پڙهندڙن کي طبعزاد تصنيف جهڙو مزو ڏئي ٿو. ”گل خندان“ جهوني قسم جو قصو آهي ۽ سنڌي زبان جو شاهڪار آهي. ”آخوند صاحب سٺو نثر نويس، نظم گو ۽ ادبي ذوق سليم جو مالڪ هو . فارسي ۽ اردوءَ جي غير مانوس اصطلاحن ۽ محاورن کي ڪڪري، ٺيٺ سنڌي لفظن جو واهپو ڪيو اٿس، تن کي بحال رکيو اٿس. ادبي دنيا ۾ مثالي آهي . ڪتاب مان نثر جو نمونو هيٺ ڏجي ٿو :
“شهزادي جي پيرن جي کڙڪي تي فقير خبردار ٿيو، ذڪر جي ذوق مان فارغ ٿي ڏاڍي جوش مان چيائين يا هادي! هٿن سان ڀرون مٿي کڻي اکيون کولي شهزادي ڏي چتائي نهاريائين. جان عالم ادب سان سلام ڪيو. جوڳي تسليٰ جو ڪلام ڪيو، چيائينس بابا تنهنجو ڀلو هجي زماني جي اولي توکي هيڏانهن آندو آهي. اچي وهو، گرو تنهنجو ڀلو ڪري! مرشد جي دعا سان خدا تنهنجي مراد حاصل ڪري! آءٌ تنهنجو امانتدار آهيان، تنهنجي حال کان خبردار آهيان، آءٌ به هلڻ لاءِ تيار آهيان“.(151)