لوڪ ادب، لساني ۽ ادبي تحقيق

اڻويهين صديءَ جي سنڌي نثر جي تاريخ

هن ڪتاب ۾ اڻويھين صديءَ جي سٺ کان مٿي نثرنويسن جي مختصر حياتي ۽ سندن ادبي خدمتن ۽ نثر جي اسلوب ۽ ٻوليءَ سميت پيش ڪيو ويو آهي. ڪيترن ئي عالمن ۽ اديبن جون تصويرون ۽ سندن ڪتابن جا عڪس بہ ڏنا ويا آهن. ساڳي وقت نثري ادب ۾ جاگرافي، سائنس، ايڪنامڪس، رياضي، جاميٽري ۽ اسڪولن جي ڪورس جا ڪتاب لکيا ويا اھي پڻ شامل ڪيل آھن. ناول، ناٽڪ، آکاڻي، قصہ نويسي، تحقيق ۽ تنقيد، مضمون، سفرنامي، لطيفيات، اخبار نويسي، لغت نويسي وغيرہ جيڪا اڻوييين صديءَ ۾ ارتقا ٿي ۽ ان ڪھڙي مرحلي مان گذري ترقي ڪئي، ان جو جائزو ورتو ويو آهي. سنڌي نثر جي ترقيءَ ۾ جتي مقامي عالمن ۽ استادن جوحصو آهي، اتي مغربي عالمن جون خدمتون بہ ساراھ جوڳيون آهن. هندستان جي ڪن مرهٽن جو سنڌ جي تعليم ۽ درسي ادب ۾ ڪم هو، هن ڪتاب ۾ انھن کي خصوصي ۽ الڳ حوالن سان پيش ڪيو ويو آهي 

Title Cover of book اڻويهين صديءَ جي سنڌي نثر جي تاريخ

چوهڙمل ڪندنمل

چوهڙمل ولد ڪندنمل پنجابي جو جنم اٽڪل 1843ع ۾ شڪارپور ۾ ٿيو، بعد ۾ سندس ڪٽنب حيدرآباد ۾ لڏي آيو. ميٽرڪ جو امتحان پاس ڪرڻ کانپوءِ بمبئي جي ايلفسٽن ڪاليج ۾ داخلا ورتائين. 1865ع ۾ بي اي جو امتحان فرسٽ ڪلاس ۾ پاس ڪري پهريون سنڌي گرئجوئيٽ بڻيو . سندس باري ۾ ڀيرومل مهرچند لکي ٿو ته ”پهريون ئي پهريون گريجوئيٽ مسٽر چوهڙمل ڪندنمل پنجابي هو، جنهن 1865ع ۾ بي اي جي ڊگري فرسٽ ڪلاس ۾ حاصل ڪئي. سر بارٽل فريئر ان وقت بمبئي جو گورنر هو، تنهن آفرين ڏني هيس ۽ سندس قابليت جي گهڻي سارهه ڪئي هوائين“.(65) هو حيدرآباد جي نارمل اسڪول جو 1854ع ۾ هيڊ ماستر بڻيو، بعد ۾ ساڳيو اسڪول ٽريننگ ڪاليج بڻيو. ڪجهه ڪتاب لکيائين.
سنڌي ناٽڪ جي شروعات جي باري ۾ جنيت ريلواڻي لکي ٿو ته ”سن 1875ع کان اڳ سنڌي ناٽڪ ڏسڻ ۾ نه ٿو اچي. ان سال مس ميري ڪارپينٽر سنڌ ۾ آئي هئي. حيدرآباد ٽرئينگ ڪاليج جي هيڊ ماستر هڪ ڪهاڻي تان ناٽڪ تيار ڪري شاگردن کان پيش ڪرايو هو پر اهو ڇپيو ڪو نه هو“.(66) اگر اها معلومات صحيح آهي ته پوءِ سنڌي ٻوليءَ جو پهريون ناٽڪ چوهڙ مل ترجمو ڪيو.
چوهڙمل ڪي درسي ڪتاب ۽ مختلف اخبارن ۾ مضمون لکيا، جن ۾ ”سنڌي ٽيون ڪتاب“ ديوان پرڀداس آنندرام رامچنداڻي 1853ع ۾ جوڙيو ۽ ديوان چوهڙمل ڪندن مل سڌاريو هو.1867ع ۾ English Primer جو سنڌي ترجمو ڪيائين.1894ع ۾ ”چتور چرتر“ لکيائين.