لوڪ ادب، لساني ۽ ادبي تحقيق

اڻويهين صديءَ جي سنڌي نثر جي تاريخ

هن ڪتاب ۾ اڻويھين صديءَ جي سٺ کان مٿي نثرنويسن جي مختصر حياتي ۽ سندن ادبي خدمتن ۽ نثر جي اسلوب ۽ ٻوليءَ سميت پيش ڪيو ويو آهي. ڪيترن ئي عالمن ۽ اديبن جون تصويرون ۽ سندن ڪتابن جا عڪس بہ ڏنا ويا آهن. ساڳي وقت نثري ادب ۾ جاگرافي، سائنس، ايڪنامڪس، رياضي، جاميٽري ۽ اسڪولن جي ڪورس جا ڪتاب لکيا ويا اھي پڻ شامل ڪيل آھن. ناول، ناٽڪ، آکاڻي، قصہ نويسي، تحقيق ۽ تنقيد، مضمون، سفرنامي، لطيفيات، اخبار نويسي، لغت نويسي وغيرہ جيڪا اڻوييين صديءَ ۾ ارتقا ٿي ۽ ان ڪھڙي مرحلي مان گذري ترقي ڪئي، ان جو جائزو ورتو ويو آهي. سنڌي نثر جي ترقيءَ ۾ جتي مقامي عالمن ۽ استادن جوحصو آهي، اتي مغربي عالمن جون خدمتون بہ ساراھ جوڳيون آهن. هندستان جي ڪن مرهٽن جو سنڌ جي تعليم ۽ درسي ادب ۾ ڪم هو، هن ڪتاب ۾ انھن کي خصوصي ۽ الڳ حوالن سان پيش ڪيو ويو آهي 

Title Cover of book اڻويهين صديءَ جي سنڌي نثر جي  تاريخ

مولوي محمد عثمان (وفات 1918 ع)

مولوي محمد عثمان ولد حافظ محمد نورنگ زاده جو جنم کور واهه ، ضلعي حيدرآباد ۾ ٿيو. سنڌ مدرسه اسلام ڪراچي ۾ استاد طور ڪم ڪندو هو . ”هو هڪ زبردست عالم، فقيهه ، تاريخ نويس ۽ قرآن جو مفسر هو. سندس شعر نصيحت آميز، مٺو ۽ فصاحت ڀريو هو. نورنگ پوٽن متاخرين مان مولوي محمد عثمان فارغ التحصيل ٿيڻ بعد حسن علي آفندي سان ٻانهن ٻيلي ٿي سنڌ مدرسه ۾ سنه 1850ع ۾ معلم الفقهه مقرر ٿيو“.(263) مرحوم مولوي محمد عثمان سنڌ مدرسي جي ماهوار ڪرانيڪل رسالي جو ايڊيٽر هو.ڪيترائي ديني ۽ ادبي ڪتاب لکيائين ، جن ۾ علم جفر تي ”اڪسيرالاحمر“ سندس ڪتاب ڇاپيل آهي. پاڻ مدرسه ۾ درس تدريس سان گڏ ”تفسير تنوير الايمان“ جي تصنيف ڪيائين. سنڌي زبان ۾ سڄو قرآن شريف ۽ تفسير اهو هڪ ئي آهي. پهريون پاره 1906ع ۾ تيار ٿيو، سندس ٻين ڪتابن ۾ :

فتوح الغيب سنڌي- هي هڪ عربي ڪتاب سيدنا عبدالقادر جيلاني رحمته الله عليه جي تصنيف جو ترجمو آهي.

اڪسير الاحمر في اسرار الجفر – هي سنڌي ۾ هڪ لاثاني ڪتاب آهي جنهن ۾ علم جفر نقش ۽ علميات وغيره جو بيان ڏنل آهي. هي ڪتاب ٻن جلدن ۾ 1896ع ۾ شايع ٿيو.

حالت غوث الاعظم- ڪتاب جو مضمون سيدنا عبدالقادر جيلاني رح جي سوانح بابت آهي.

بينات القرآن- حيدرآباد جي هڪ هندو عامل اسلام تي حملو ڪيو هو ۽ هڪ چوپڙي ڇاپائي گمراهي آڻڻ جي ڪوشش ڪئي هئي.

خطبات سنڌي – مولوي صاحب جا خطبا اڄ تائين سنڌ جي مشهور مسجدن ۾ عام جام پڙهجن ٿا. خطبن ۾ سنڌي نثر ۽ نظم عام جام آهي.
تحفته الاسلام- سنڌي زبان ۾ فقه جا 5 جلد آهن جي سنڌ مدرسي جي نصاب ۾ داخل آهن.