لوڪ ادب، لساني ۽ ادبي تحقيق

اڻويهين صديءَ جي سنڌي نثر جي تاريخ

هن ڪتاب ۾ اڻويھين صديءَ جي سٺ کان مٿي نثرنويسن جي مختصر حياتي ۽ سندن ادبي خدمتن ۽ نثر جي اسلوب ۽ ٻوليءَ سميت پيش ڪيو ويو آهي. ڪيترن ئي عالمن ۽ اديبن جون تصويرون ۽ سندن ڪتابن جا عڪس بہ ڏنا ويا آهن. ساڳي وقت نثري ادب ۾ جاگرافي، سائنس، ايڪنامڪس، رياضي، جاميٽري ۽ اسڪولن جي ڪورس جا ڪتاب لکيا ويا اھي پڻ شامل ڪيل آھن. ناول، ناٽڪ، آکاڻي، قصہ نويسي، تحقيق ۽ تنقيد، مضمون، سفرنامي، لطيفيات، اخبار نويسي، لغت نويسي وغيرہ جيڪا اڻوييين صديءَ ۾ ارتقا ٿي ۽ ان ڪھڙي مرحلي مان گذري ترقي ڪئي، ان جو جائزو ورتو ويو آهي. سنڌي نثر جي ترقيءَ ۾ جتي مقامي عالمن ۽ استادن جوحصو آهي، اتي مغربي عالمن جون خدمتون بہ ساراھ جوڳيون آهن. هندستان جي ڪن مرهٽن جو سنڌ جي تعليم ۽ درسي ادب ۾ ڪم هو، هن ڪتاب ۾ انھن کي خصوصي ۽ الڳ حوالن سان پيش ڪيو ويو آهي 

Title Cover of book اڻويهين صديءَ جي سنڌي نثر جي  تاريخ

پريتمداس قسمتراءِ تولاراڻي

پريتمداس ولد قسمتراءِ جو حيدرآباد شهر سان تعلق هو ۽ تعليم کاتي جي ڊپٽي ايجوڪيشنل آفيس ۾ هيڊمنشيءَ جي عهدي تي فائز هو.ڪيترائي درسي ۽ تاريخي ڪتاب لکيائين، خاص طور تي هندستان جي تاريخ تي ڪيترائي ڪتاب شايع ٿيس. سندس لکيل ڪتابن ۾ ”هندستان جي تواريخ“ (1862ع) ، ”هندستان جي مختصر تواريخ“(ديوناگري ۾1873ع) ۽ ”هندستان جي تواريخ“ (1880ع )، ”قصو ٽوپي ۽ پڳ جو“ (ديوناگري ۾1872ع)، ”قصو ٽوپي ۽ پڳ جو“ (1873ع) شامل آهن. ان کان علاوه ”ليکي جي پيڙهه“ (1869ع) به لکيائين. ”اصل وڏي ڪٿا سري ست نام نارائڻ جي“ پريتمداس جو لکيل آهي. ڪرائون سائيز واري هن ڪتاب ۾ صفحا 34 آهن. هي ڌرمي ڪتاب 1893ع ۾ لکيائين.

ليکي جي پيڙهه
”ليکي جي پيڙھ“ ۾ انگي حسابن جي باري ۾ ترجمو ڪيل ڪتاب آهي. هي ڪتاب 1869ع ۾ شايع ٿيو. هي ڪتاب سڀ کان اول ڪاهانداس، ننديرام جي مدد سان انگريزيءَ مان ترجمو ڪيو هو. هن ڪتاب 125 صفحا آهن. هن ڪتاب ۾ انهن اصولن ۽ قائدن کي بيان ڪيو ويو آهي، جن تي حسابن جي پيڙهه رکيل آهي.

هندستان جي تواريخ
سندس هندستان جي تاريخ انگريزيءَ مان سنڌيءَ ۾ترجمو ڪيل آهي.ڪتاب سورهن بابن تي مشتمل آهي ۽ ان ۾صفحا 108 آهن. ڪيترو وقت نصابي ضرورتون پورويون ڪندو رهيو. اڻويهين صديءَ جي هن نثر ۾ املا جو فرق آهي. ڪتاب مان اقتباس هيٺ ڏجي ٿو :
”آرين کان اڻ آرين جو بيان-سوڀارا آري آڳاٽن قومن کي دسيه (دشمن) ۽ داس چوندا هئا. آري سرد اتر پاسي کان هندستان ۾آيا، ۽ پنهنجي گوري رنگ تي پيا ڪڏندا هئا.سندن سنسڪرت لفظ ورن جنهنجي معنيٰٰ رنگ آهي، تنهنجي معنيٰٰٰ پوءِ ذات يا قوم ٿي ويئي آهي. قديم آري شاعر، جن ٿوري ۾ ٿورو ٽن هزار بلڪه شايد چين هزارن ورهين کان اڳي ويد ٺاهيا هئا تن پنهنجن تيجوان ديوتائن جي اها ساراهه ڪئي آهي ته انهن ديوتائن دسين کي ماري گوري چمڙيءَ وارن آرين جي رکيا ڪئي ۽ ڪاري چمڙيءَ وارن اڻ آرين کي آرين جي تابع ڪيو. انهن شاعرن پنهنجي طوفاني ديوتائن بابت اها ڳالهه لکي آهي ته هو شوخ ڏاندن وانگر ڪاهي پيا ۽ ڪاريءَ چمڙيءَ وارن اڻ آرين کي ڇڙو ڇڙ ڪري ڇڏياءٌ ، آرين کي پنهنجي سهڻيءَ صورت جي فخر ڪري قديم رهاڪن جي (منگولين ماڻهن جهڙي) چپٿري مهانڊي تان بڇان لڳندي هئي. هڪڙو ويدي شاعر آڻ آرين کي بي نڪو يا نڪ چٻو ڪري ٿو لکي ۽ ٻيو پنهنجن ٺاهوڪن نڪن وارن ديوتائن جي تعريف ٿو ڪري. انهيءَ وقت کان ٻه هڪ هزار ورهيه پوءِ، جڏهن سڪندر بادشاهه هندستان تي ڪاه ڪئي هئي تڏهين سندس سنگتين به انهن اڻ آرين جي بد شڪل هجڻ بابت گلا ڪئي هئي“.(240)