پريتمداس قسمتراءِ تولاراڻي
ليکي جي پيڙهه
”ليکي جي پيڙھ“ ۾ انگي حسابن جي باري ۾ ترجمو ڪيل ڪتاب آهي. هي ڪتاب 1869ع ۾ شايع ٿيو. هي ڪتاب سڀ کان اول ڪاهانداس، ننديرام جي مدد سان انگريزيءَ مان ترجمو ڪيو هو. هن ڪتاب 125 صفحا آهن. هن ڪتاب ۾ انهن اصولن ۽ قائدن کي بيان ڪيو ويو آهي، جن تي حسابن جي پيڙهه رکيل آهي.
هندستان جي تواريخ
سندس هندستان جي تاريخ انگريزيءَ مان سنڌيءَ ۾ترجمو ڪيل آهي.ڪتاب سورهن بابن تي مشتمل آهي ۽ ان ۾صفحا 108 آهن. ڪيترو وقت نصابي ضرورتون پورويون ڪندو رهيو. اڻويهين صديءَ جي هن نثر ۾ املا جو فرق آهي. ڪتاب مان اقتباس هيٺ ڏجي ٿو :
”آرين کان اڻ آرين جو بيان-سوڀارا آري آڳاٽن قومن کي دسيه (دشمن) ۽ داس چوندا هئا. آري سرد اتر پاسي کان هندستان ۾آيا، ۽ پنهنجي گوري رنگ تي پيا ڪڏندا هئا.سندن سنسڪرت لفظ ورن جنهنجي معنيٰٰ رنگ آهي، تنهنجي معنيٰٰٰ پوءِ ذات يا قوم ٿي ويئي آهي. قديم آري شاعر، جن ٿوري ۾ ٿورو ٽن هزار بلڪه شايد چين هزارن ورهين کان اڳي ويد ٺاهيا هئا تن پنهنجن تيجوان ديوتائن جي اها ساراهه ڪئي آهي ته انهن ديوتائن دسين کي ماري گوري چمڙيءَ وارن آرين جي رکيا ڪئي ۽ ڪاري چمڙيءَ وارن اڻ آرين کي آرين جي تابع ڪيو. انهن شاعرن پنهنجي طوفاني ديوتائن بابت اها ڳالهه لکي آهي ته هو شوخ ڏاندن وانگر ڪاهي پيا ۽ ڪاريءَ چمڙيءَ وارن اڻ آرين کي ڇڙو ڇڙ ڪري ڇڏياءٌ ، آرين کي پنهنجي سهڻيءَ صورت جي فخر ڪري قديم رهاڪن جي (منگولين ماڻهن جهڙي) چپٿري مهانڊي تان بڇان لڳندي هئي. هڪڙو ويدي شاعر آڻ آرين کي بي نڪو يا نڪ چٻو ڪري ٿو لکي ۽ ٻيو پنهنجن ٺاهوڪن نڪن وارن ديوتائن جي تعريف ٿو ڪري. انهيءَ وقت کان ٻه هڪ هزار ورهيه پوءِ، جڏهن سڪندر بادشاهه هندستان تي ڪاه ڪئي هئي تڏهين سندس سنگتين به انهن اڻ آرين جي بد شڪل هجڻ بابت گلا ڪئي هئي“.(240)