لوڪ ادب، لساني ۽ ادبي تحقيق

اڻويهين صديءَ جي سنڌي نثر جي تاريخ

هن ڪتاب ۾ اڻويھين صديءَ جي سٺ کان مٿي نثرنويسن جي مختصر حياتي ۽ سندن ادبي خدمتن ۽ نثر جي اسلوب ۽ ٻوليءَ سميت پيش ڪيو ويو آهي. ڪيترن ئي عالمن ۽ اديبن جون تصويرون ۽ سندن ڪتابن جا عڪس بہ ڏنا ويا آهن. ساڳي وقت نثري ادب ۾ جاگرافي، سائنس، ايڪنامڪس، رياضي، جاميٽري ۽ اسڪولن جي ڪورس جا ڪتاب لکيا ويا اھي پڻ شامل ڪيل آھن. ناول، ناٽڪ، آکاڻي، قصہ نويسي، تحقيق ۽ تنقيد، مضمون، سفرنامي، لطيفيات، اخبار نويسي، لغت نويسي وغيرہ جيڪا اڻوييين صديءَ ۾ ارتقا ٿي ۽ ان ڪھڙي مرحلي مان گذري ترقي ڪئي، ان جو جائزو ورتو ويو آهي. سنڌي نثر جي ترقيءَ ۾ جتي مقامي عالمن ۽ استادن جوحصو آهي، اتي مغربي عالمن جون خدمتون بہ ساراھ جوڳيون آهن. هندستان جي ڪن مرهٽن جو سنڌ جي تعليم ۽ درسي ادب ۾ ڪم هو، هن ڪتاب ۾ انھن کي خصوصي ۽ الڳ حوالن سان پيش ڪيو ويو آهي 

Title Cover of book اڻويهين صديءَ جي سنڌي نثر جي  تاريخ

اوڌنمل سترامداس سڌاڻي

اوڌنمل ولد سترامداس سڌاڻي سنڌي ٻوليءَ جو نالي وارو عالم، اديب ۽ ماهر تعليم هو. سندس تعلق ڪراچيءَ سان هو. هن تعليم کاتي ۾ استاد جي حيثيت سان ڪم شروع ڪيو ۽ ڳچ عرصو اين . جي. وي اسڪول ڪراچيءَ ۾ گذاريو. ڪجهه وقت لاءِ حيدرآباد جي ٽريننگ ڪاليج ۾ به خدمتون سرانجام ڏنيون. هن ڪيترائي درسي ۽ ادبي ڪتاب، ساٿي اديبن سان گڏ لکيا، جن ۾ ڪي هي آهن:
اوڌن مل سترامداس سڏاڻي، ديوان ڪوڙيمل سان گڏجي ” سنڌي پنجون“ ڪتاب لکيو، جيڪو، 1874ع ۾ شايع ٿيو. سنڌي پنجون ڪتاب هڪ درسي ڪتاب هو، جيڪو پنجين درجي شاگردن لاءِ لکيل هو. ڪتاب ۾ شاعريءَ سان گڏ نثر جا 42 سبق ڏنل آهن، ۽ ڪتاب 238 صفحن تي مبني آهي. ڪتاب جي ٻولي ٻارن جي عمر ۽ ڏانءَ وٽان ڏنل آهي. ڪتاب ۾ انگريز سرڪار سان وفادار رهڻ جو وچن ورتل آهي.
اوڌن مل سترامداس جو هڪ ٻيو ڪتاب ”الجبرا“ڪمشنر پرنٽنگ پريس، ڪراچيءَ مان سال 1893ع ۾ ڇپيو. هي ڪتاب، ڪنهن ڪتاب جو ترجمو هو. هن ڪتاب ۾ 515 صفحا آهن.
اوڌن مل سترامداس سڌاڻي جو ٻيو ڪتاب ” انگي حساب“ آهي، جيڪو ڪراچيءَ ۾ تعليم کاتي وارن قيصريه پريس، حيدرآباد مان 1897ع ۾ ڇپيو. هن ڪتاب ۾ 84 صفحن تي مشتمل آهي، جيڪو ليٿو ۾ ڇپيل آهي. هن ڪتاب جي ڇپيل ڪاپين جو تعداد 500 آهي.
چٽرڀڄ لالچند اوجها ۽ اڌنمل سترامداس سداڻيءَ گڏجي انگريزي- سنڌي مشق جو ڪتابTranslation Exercises Anglo- Sindhi)ڪراچيءَ مان 1883ع ۾ ڇپايو. اوڌن مل سترامداس سڌاڻي ۽ جهمٽ راءِ منگهو مل گُلراجاڻي ”ترڪيبي واٽ“ لکيو. هن ڪتاب جو موضوع رياضي آهي. ڪراچيءَ جي تعليم کاتي طرفان هيءُ ڪتاب ڪمشنر ڪراچيءَ جي ڇاپخاني مان 1884ع ۾ ڇپيو. ڪتاب ۾ 50 صفحا آهن.
ماستر ڌرمداس سترامداس سڌاڻي، 1911ع ۾ ”ڪافين جو وڏو ڪتاب“ ترتيب ڏنو، جيڪو درسي مقصدن لاءِ ترتيب ڏنل هو. ڪتاب ۾ صفحا 40 ڏنل هئا.
اُڌنمل سترامداس سڏاڻيءَ ۽ جڳتراءِ ايسرداس گڏجي 1908ع ۾ ”ادب ۽ مروت“لکيو. هي ڪتاب انگريزي ٻوليءَ تان ترجمو هو، جنهن ۾ اخلاقي مسئلن کي پيش ڪيو ويو آهي.
جهمٽراءِ منگهومل سان گڏجي اٺن حصن ۾ ”سنڌي مشق ڪتاب“ 1880ع ۾ جوڙيا. اهڙي طرح جهمٽراءِ ايم گلراجاڻيءَ سان گڏجي ”گلاسري آف ورڊس اڪرنگ ان هارورڊس انگلش، (انگريزي سنڌي) جي حساب سان تي ڪتاب 1885ع ۽ ۽ 1886ع ۾ جوڙيا.