هري سنگهه ڊنگو مل (1857- 1917ع)
هن ڪيترائي درسي ڪتاب پڻ لکيا ۽ شايع ڪيا. هن خاص طور تي مختلف ڪلاسن لاءِ گائيڊون به جوڙيون، جن ۾ لفظن جون معنائون، خلاصه ۽ سوالن جا جواب هوندا هئا. ان سلسلي ۾ سندس ڪتابن جو تعداد 50 کان به مٿي آهي. هري سنگهه سکر واري ۽ پوڪرداس شڪارپور واري جو ڪتابن جي اشاعت جي سلسلي ۾ وڏو مقابلو هوندو هو. هريسنگهه پنهنجي اشاعت گهر جي پليٽ فارم تان سون جي تعداد ۾درسي ڪتاب، ناول، ڊراما، قصا، مذهبي ڪتاب، شاعريءَ جا وغيره نه صرف شايع ڪيا مگر خود به ترجمو ۽ ترتيب ڏنا. هو اڻويهين صدي ۽ ويهين صديءَ جو وڏو پبلشر هو. هن پهريون ڪتاب ”سنڌي انگريزي جدول“ لکيو، جيڪي شاگردن ۾ ڏاڍو مقبول ٿيو.
هري سنگهه جي ذاتي ڪتابن ۾ ”سنڌي الف بي“ (1886)، آغاز فارسي لفظن جي سنڌي معنيٰٰ“ (1886)، ”هندستان جي تواريخ“ (1888)، ”پوٿي جپ صاحب“ (1888)،”سلوڪ سواميءَ جا“ (1889)،”ملادو پيازو“ (آکاڻيون 1889)، ”عشق تماچا“ (ناول 1889)، ”اندر سڀا“ (ناٽڪ 1890)، .”خدا دوست“ (ناٽڪ 1890)، ”سنڌي انشاءَ“ (1890) اهم آهن. هن سنڌ جي مختلف ضلعن ۽ تعلقن جون جاگرافيون سوالن ۽ جوابن ۾لکيون. ان کان علاوه “ٽي جلدي جهان جي جاگرافي” (1888ع)، “ٻه کنڊي جاگرافي”، يعني ايشيا ۽ يورپ جو مختصر نروار (1884)، “آفريقا ۽ آمريڪا جي مختصر جاگرافي” (1884ع)، “انگلينڊ ۽ آمريڪا جي مختصر جاگرافي” (1884ع) ، “هندستان جي مختصر جاگرافي” (1885ع) ۽ ٻيا ڪتاب لکيائين.1886ع ۾ روايتي طبي ڪتاب ”گلدسته حڪمت“ جي نالي سان آخوند محمد بچل سان گڏ لکيائين. هري سنگهه ڪيتريون گائيڊون / ڪتاب تاريخ تي به لکيا، جيڪي مختصر ،مگر شاگردن جي ڏانءَ وٽان هوندا هئا. هن هڪ ڪتاب “سنڌ جي مختصر تواريخ” (1886ع) پڻ لکيو.
ڊاڪٽر انور فگار هڪڙو ، ڊاڪٽر الهه رکيي ٻٽ جي حوالي سان لکي ٿو ته ”ماستر هريسنگهه سکر ۾ آريا سماج جو دفتر به کوليو هو. هو ڪو شوقيه پبلشر نه هو، پر هڪ ماهر ۽ مالدار پبلشر هو، جنهن پنهجو ڌنڌو قديم قاعدن ۽ قانونن مطابق وڌايو ۽ سڌاريو.هن اسڪولي ڪتابن تي سيڙپ ڪئي، جنهن لاءِ کيس اها ڄاڻ هئي ته نصابي ڪتابن جي تمام گهڻي گهرج موجود هئي، جن جي ڇپائي ۽ اشاعت مان چگو ناڻو حاصل ٿي سگهي ٿو. هريسنگهه بعد ۾ هر هڪ موضوع تي ڪتاب ڇپائي پڌرا ڪيا.سندس دڪان سکر جي شاهي بازار ۾ هو“.(249)