مرزا غلام رضا بيگ (1842ع – 1895ع)
”سڀڪنهن ٻوليءَ کي جيترو گرامر يعني صرف و نحو جو ضرور آهي اوترو بلڪه انهيءَ کان واڌو منطق جو ضروري آهي، تنهنڪري ڄاتائين ته ائين ٺهراءُ ڪرڻ کان پوءِ اهڙي ڪتاب جي مضمون تي فراغت جي وقت خيال ڪندو هو ۽ جيڪا لکڻ جهڙي ڳالهه دل تي چڙهي ايندي هيس ته انهيءَ کي وري ياد آڻڻ لاءِ مختصر لفظن ۾ لکي ڇڏيندو هو، پر ايترو فراغت جو وقت ڪين ميسر ٿيندو هوس جو هي مختصر لفظن ۾ بيان ڪيلن ڳالهين کي سڌاري جدا عبارت ۾ وجهي، رٿي اڳپوءِ ڪري لکي ۽ ٻيو به جيڪو واجب ڄاڻي اهو نفس ملائي سڄو ڪتاب تيار ڪري. پوءِ هڪڙو اهڙو افسوس جهڙو اتفاق ٿي پيو جنهن ڪري سندس بمبئيءَ ۾ الفسٽن ڪاليج ۾ سندس پڙهڻ موقوف ٿيو.نيٺ اهو پور ڪيائين ته خانه نشينيءَ ۾ اجايو وقت ضايع ڪرڻ صلاح ناهي، جيئن ته ڏاهن جو چوڻ آهي ته بيگار کان بيڪار چڱي آهي، پر هي ته بيگر جهڙو ڪم ناهي بلڪه ٻين کي توڙي پاڻ کي گهڻو فائدي جهڙو آهي، تنهن ڪري منطق جو ڪتاب جنهن جي جوڙڻ جو گهڻو شوق هوس، انهيءَ جي جوڙڻ ۾ مشغول ٿيو ۽گهڻي ڪشالي ۽ ڪوشش ڪري ٿوري عرصي ۾ سن 1871ع جي مئي مهيني جي 8 تاريخ يا سن 1288هه جي صفر مهيني جي 17 تاريخ انگريزي منطق جي ڪتابن جي نموني تي جوڙي تمام ڪيو ۽ مٿس “مفتاح القلب” نالو رکيو“.(125)
ڪتاب ڪارائتو ثابت ٿيو، جنهن ڪري ٽريننگ ڪاليج جي شاگردن جي ڪافي وقت تائين علمي ضرورت پوري ڪندو رهيو.