بولچند ڏيارام (1868 - 1923ع)
سنه 1828ع ۾، جيمس برنس نالي هڪ انگريز عملدارن، سنڌ جي ميرن جي ڪوٺ تي، مير مراد علي خان جي علاج ڪرڻ لاءِ آيو هو. بعد ۾ هن پنهنجي سنڌ جي انهيءَ سفر بابت هڪ ڪتاب لکيو. بولچند ڏيارام هي احوال ’سنڌ جي تاريخ‘ (ميرن جي درٻار)جي عنوان سان 1899ع ۾ ترجمو ڪري ڇپايو هو. انهيءَ سڄي ڪتاب جو ترجمو، سنڌي ادبي بورڊ، محترم محمد حنيف صديقيءَ کان ڪرايو آهي.
جيمس برنس ٽي مهينا شاهي مهمان ٿي رهيو. هن درٻار جي هلت چلت ۽ رهڻي ڪهڻيءَ کي غور سان ڏٺو. ڊاڪٽر جيمس پنهنجي عادت مطابق روز مره جا واقعا ۽ پنهنجا مشاهدا نوٽ ڪندو ويندو هو. هن سنڌ جي ميرن جي طرز حڪومت ۽ درٻار بابت هڪ ڪتاب لکيو، جنهن جو نالو رکيائين:
”Narrative of a visit to the court of Sinde“
اهو ڪتاب 1831ع ۾ لنڊن مان شايع ٿيو. هن ڪتاب ۾ مسٽر برنس سنڌ جي سياست، دريائي رستن ۽ ان دؤر جي معيشت بابت بنيادي معلومات ڏني آهي.
بولچند جو هي ڪجهه عرصو هي ڪتاب اسڪولي شاگردن جي درسي ڪتابن ۾ شامل رهيو. بولچند ڏيارام ڪيترائي مضمون پڻ لکيا، جن ۾ ”موت کان ڪهڙو هنڌ کالي آهي“ اهم آهي. بولچند ڏيارام جون مشهور لکيل مضمون ’تاج محل‘ ۽ ’نورجهان‘ 1914ع ۾ ڇپيا.