لوڪ ادب، لساني ۽ ادبي تحقيق

اڻويهين صديءَ جي سنڌي نثر جي تاريخ

هن ڪتاب ۾ اڻويھين صديءَ جي سٺ کان مٿي نثرنويسن جي مختصر حياتي ۽ سندن ادبي خدمتن ۽ نثر جي اسلوب ۽ ٻوليءَ سميت پيش ڪيو ويو آهي. ڪيترن ئي عالمن ۽ اديبن جون تصويرون ۽ سندن ڪتابن جا عڪس بہ ڏنا ويا آهن. ساڳي وقت نثري ادب ۾ جاگرافي، سائنس، ايڪنامڪس، رياضي، جاميٽري ۽ اسڪولن جي ڪورس جا ڪتاب لکيا ويا اھي پڻ شامل ڪيل آھن. ناول، ناٽڪ، آکاڻي، قصہ نويسي، تحقيق ۽ تنقيد، مضمون، سفرنامي، لطيفيات، اخبار نويسي، لغت نويسي وغيرہ جيڪا اڻوييين صديءَ ۾ ارتقا ٿي ۽ ان ڪھڙي مرحلي مان گذري ترقي ڪئي، ان جو جائزو ورتو ويو آهي. سنڌي نثر جي ترقيءَ ۾ جتي مقامي عالمن ۽ استادن جوحصو آهي، اتي مغربي عالمن جون خدمتون بہ ساراھ جوڳيون آهن. هندستان جي ڪن مرهٽن جو سنڌ جي تعليم ۽ درسي ادب ۾ ڪم هو، هن ڪتاب ۾ انھن کي خصوصي ۽ الڳ حوالن سان پيش ڪيو ويو آهي 

Title Cover of book اڻويهين صديءَ جي سنڌي نثر جي  تاريخ

بولچند ڏيارام (1868 - 1923ع)

راءِ بهادر ديوان بولچند ڏيارام عالمچنداڻي جو جنم حيدرآباد م ٿيو. بولچند ڏيارام بي. اي جو امتحان سال 1893ع ۾ پاس ڪيو. هيءُ سنڌي ٻوليءَ جو مشهور ليکڪ ۽ عالم هو. کيس 1908ع ۾ سنڌي ٻوليءَ سان سهڪار جي ڪري -انگريز سرڪار طرفان خراج تحسين پيش ڪيو ويو هو. هن پنهنجي زندگيءَ جو گهڻو عرصو سنڌي تعليمي ادارن جي سڌاري لاءِ گذاري ڇڏيو. هيرانند اڪيڊمي ، حيدرآباد جو پرنسپال هو. سياسي ميدان م به وڏو ڪردار ادا ڪيائين.
سنه 1828ع ۾، جيمس برنس نالي هڪ انگريز عملدارن، سنڌ جي ميرن جي ڪوٺ تي، مير مراد علي خان جي علاج ڪرڻ لاءِ آيو هو. بعد ۾ هن پنهنجي سنڌ جي انهيءَ سفر بابت هڪ ڪتاب لکيو. بولچند ڏيارام هي احوال ’سنڌ جي تاريخ‘ (ميرن جي درٻار)جي عنوان سان 1899ع ۾ ترجمو ڪري ڇپايو هو. انهيءَ سڄي ڪتاب جو ترجمو، سنڌي ادبي بورڊ، محترم محمد حنيف صديقيءَ کان ڪرايو آهي.
جيمس برنس ٽي مهينا شاهي مهمان ٿي رهيو. هن درٻار جي هلت چلت ۽ رهڻي ڪهڻيءَ کي غور سان ڏٺو. ڊاڪٽر جيمس پنهنجي عادت مطابق روز مره جا واقعا ۽ پنهنجا مشاهدا نوٽ ڪندو ويندو هو. هن سنڌ جي ميرن جي طرز حڪومت ۽ درٻار بابت هڪ ڪتاب لکيو، جنهن جو نالو رکيائين:
”Narrative of a visit to the court of Sinde“
اهو ڪتاب 1831ع ۾ لنڊن مان شايع ٿيو. هن ڪتاب ۾ مسٽر برنس سنڌ جي سياست، دريائي رستن ۽ ان دؤر جي معيشت بابت بنيادي معلومات ڏني آهي.
بولچند جو هي ڪجهه عرصو هي ڪتاب اسڪولي شاگردن جي درسي ڪتابن ۾ شامل رهيو. بولچند ڏيارام ڪيترائي مضمون پڻ لکيا، جن ۾ ”موت کان ڪهڙو هنڌ کالي آهي“ اهم آهي. بولچند ڏيارام جون مشهور لکيل مضمون ’تاج محل‘ ۽ ’نورجهان‘ 1914ع ۾ ڇپيا.