لوڪ ادب، لساني ۽ ادبي تحقيق

اڻويهين صديءَ جي سنڌي نثر جي تاريخ

هن ڪتاب ۾ اڻويھين صديءَ جي سٺ کان مٿي نثرنويسن جي مختصر حياتي ۽ سندن ادبي خدمتن ۽ نثر جي اسلوب ۽ ٻوليءَ سميت پيش ڪيو ويو آهي. ڪيترن ئي عالمن ۽ اديبن جون تصويرون ۽ سندن ڪتابن جا عڪس بہ ڏنا ويا آهن. ساڳي وقت نثري ادب ۾ جاگرافي، سائنس، ايڪنامڪس، رياضي، جاميٽري ۽ اسڪولن جي ڪورس جا ڪتاب لکيا ويا اھي پڻ شامل ڪيل آھن. ناول، ناٽڪ، آکاڻي، قصہ نويسي، تحقيق ۽ تنقيد، مضمون، سفرنامي، لطيفيات، اخبار نويسي، لغت نويسي وغيرہ جيڪا اڻوييين صديءَ ۾ ارتقا ٿي ۽ ان ڪھڙي مرحلي مان گذري ترقي ڪئي، ان جو جائزو ورتو ويو آهي. سنڌي نثر جي ترقيءَ ۾ جتي مقامي عالمن ۽ استادن جوحصو آهي، اتي مغربي عالمن جون خدمتون بہ ساراھ جوڳيون آهن. هندستان جي ڪن مرهٽن جو سنڌ جي تعليم ۽ درسي ادب ۾ ڪم هو، هن ڪتاب ۾ انھن کي خصوصي ۽ الڳ حوالن سان پيش ڪيو ويو آهي 

Title Cover of book اڻويهين صديءَ جي سنڌي نثر جي  تاريخ

ڏيئومل گاگن مل ٿڌاڻي (1863-1913ع)

”مشهور ليکڪ ۽ صحافي ڏيئو مل گاگن مل ٿڌاڻيءَ جو جنم حيدرآباد ۾ ٿيو . سنڌيءَ ۽ سنسڪرت جي تعليم حاصل ڪيائين. هو انگريزيءَ جو به چڱو ڄاڻو هو ان ڪري کيس هيرانند اڪيڊميءَ ۾ پڙهائڻ لاءِ رکيو . جتي هن انگريزيءَ ۽ سنسڪرت جي تعليم ڏيڻ شروع ڪئي. هو هفتيوار ”ديش سڌار“ جو ايڊيٽر به رهيو.1897ع ۾”رام بنواس“نالي هڪ ناٽڪ لکيائين، جنهن ڏاڍي مقبوليت ماڻي. جيتوڻيڪ ان ناٽڪ جو بنيادي مقصد ڌرمي پرچار هو. ناٽڪ ۾ گيت ۽ نظم به شامل هئا“.(258) هن ناٽڪ لاءِ ڊاڪٽر پريم پرڪاش لکي ٿو ته ”والميڪي رامائڻ تان هي ناٽڪ سنڌيءَ ۾آندو ويو هو ۽ ڌرمي نوع وارو ناٽڪ هو. رام بنواس وڃڻ ۽ دسرٿ جي مرتيو تائين (ختم ٿيڻ تائين) ڦهليل هو. قافيدار نثر ۾ لکيل هو. هن ناٽڪ ۾ سهنجا سنسڪرت شبد ڪتب آندل هئا“.(259)
سندس شاعريءَ جو ڪتاب ”هندڪيون ويهه مداحون“ (1899ع)، جڏهن ته سنگيت سکيا بابت نثري ڪتاب ”اوم سنگيت سداڪر“ 1900ع ۾ شايع ٿيو.ان کان علاوه ”سنڌيا“ (1901ع)، ”وهان وارڻ پرتياڳ“ (1904ع)، ”پورتي پوڄا“ ۽ ٻيا ڪيترائي ڪتاب شايع ٿيل اٿس.