قاضي غلام علي ( وفات 1885ع)
سنڌي لکاوٽ کي مقرر روپ ڏيڻ واري ڪاميٽي جو ميمبر
هندي ، اردو ۽ فارسي ٻولين ۾ مھارت حاصل ھيس.1853 ۾ عربي-سنڌي صورتخطي جي اصلاح واري ڪاميٽي ۾ ماھر جي حيثيت ۾ کنيو ويو.
هندستان جي تاريخ
هن ڪتاب جو تعارف قاضي غلام علي هن ريت ڪرايو آهي؛ ”هيءَ هندستان جي تاريخ جي چنڊيل تاريخ جا اڳي اردوءَ ۾ پنڊت ديبي پرساد جي جوڙيل هئي تهه کي هير هن اڀري غلام علي جعفري قاضي محمد يحى جي پٽ ٺٽي شهر جي رهندڙ جناب فرير صاحب بهادر سنڌ جي ڪمشنر جي حڪم ساڻ سنڌي وايي ۾ جوڙيو ۽ جڏين ان منجهه سنڌ جي ويڙه جي ڳال سڄي لکيل ڪين هئي تهه ڪري اوءَ ڳال وري پوري جئي ٿي هئي تئي جوڙي ان منجهه گڏيم“.(74)
جديد صورتخطيءَ ۾ لکيل ”هندستان جي تاريخ“، ۾177 صفحا آهن. ان جون ٻارنھن سو ڪاپيون شايع ٿيون. هن تاريخ ۾ هندن جي سورج بنسي ۽ چندر بنسي گهراڻن جي بيان کان وٺي سنه 1849ع تائين (يعني سکن ۽ انگريزن جي وچ ۾ ٿيل ٻي ويڙهه جي فيصلي سوڌو) مختصر حقيقتون لکيل آهن. سنڌ جي تاريخ مان فقط ٽالپرن ۽ انگريزن جي تعلق ۽ مياڻي ۽ دٻي وارين لڙاين جو چٽائي سان بيان ڏنل آهي. ڪتاب ۾ صاف سنڌي مگر نج لاڙي ٻولي ڪم آيل آهي. سندس نثر جو نمونو ھيٺ ڏجي ٿو:
خيرپور جي رياست بابت پڻ انهين وير مير علي مراد ۽ مير رستم جي وچ ۾ جهيڙو ٿي ٿيو تنهن منجهه مير علي مراد چارلس نيپيئر صاحب بهادر کي جو لارڊ النبرا جي حڪم سان سنڌ ۾ انگريز سرڪار جي ڪٽڪ جو وڏو مهندار ٿي آيو هو، سمجهائي پنهنجي پار ڪيو ۽ جڏين صاحب ڪٽڪ ڳني اوري آيو تڏين مير رستم پنهنجا مائٽ پاڻ سان ڳني خيرپور کان ڀڄي ويو ۽ ماڻون هيئن ٿي چيو ته هن پٽ ۾ پنج ڪوهن تي امام ڳڙهه ڪوٽ آهي ته ۾ ڏاڍو ٿيو ويٺو آهي.... “.(75)
دوسا ڀائي جا سنڌي جملا
هي ڪتاب ڪيپٽن آرٿر ، منشي غلام عليءَ جي مدد سان سنڌيءَ ۾ ترجمو ڪيو هو. هي ڪتاب انتهائي معلوماتي هو، جيڪو استادن ، شاگردن سان گڏوگڏ انگريز عملدارن لاءِ پڻ مفيد هو“.(76)
سنڌ جي تواريخ (فارسي تواريخ معصوميءَ تان)
1853ع ۾ بي ايڇ ايلس هڪ اشتهار ڏنو ته ”تاريخ معصومي“ جي ترجمي ڪندڙ کي ڏيڍ سو روپيا مهيني خانگي ۽ سرڪاري انعام ڏنو ويندو. ڪيترن ئي عالمن ان جو سنڌيءَ ۾ ترجمو ڪيو، پر انھن سڀني ۾ ننديرام کي نمبر پھريون ڏنو ويو. ان سلسلي ۾ قاضي غلام علي به ڪتاب جو ترجمو ڪيو هو، مگر سندس ترجمو مقابلو کٽي سگهيو نه سگهيو“.(77)
قانون جا ڪتاب
قانون جي ڄاڻ ھجڻ ڪري،ڪيترائي ڪتاب قانون بابت لکيائين، جيڪي سندس پوئنرن 1998ع ۾ سنڌي لئنگئيج اٿارٽي کي وڪرو ڪري ڏنا“.(78)