لوڪ ادب، لساني ۽ ادبي تحقيق

اڻويهين صديءَ جي سنڌي نثر جي تاريخ

هن ڪتاب ۾ اڻويھين صديءَ جي سٺ کان مٿي نثرنويسن جي مختصر حياتي ۽ سندن ادبي خدمتن ۽ نثر جي اسلوب ۽ ٻوليءَ سميت پيش ڪيو ويو آهي. ڪيترن ئي عالمن ۽ اديبن جون تصويرون ۽ سندن ڪتابن جا عڪس بہ ڏنا ويا آهن. ساڳي وقت نثري ادب ۾ جاگرافي، سائنس، ايڪنامڪس، رياضي، جاميٽري ۽ اسڪولن جي ڪورس جا ڪتاب لکيا ويا اھي پڻ شامل ڪيل آھن. ناول، ناٽڪ، آکاڻي، قصہ نويسي، تحقيق ۽ تنقيد، مضمون، سفرنامي، لطيفيات، اخبار نويسي، لغت نويسي وغيرہ جيڪا اڻوييين صديءَ ۾ ارتقا ٿي ۽ ان ڪھڙي مرحلي مان گذري ترقي ڪئي، ان جو جائزو ورتو ويو آهي. سنڌي نثر جي ترقيءَ ۾ جتي مقامي عالمن ۽ استادن جوحصو آهي، اتي مغربي عالمن جون خدمتون بہ ساراھ جوڳيون آهن. هندستان جي ڪن مرهٽن جو سنڌ جي تعليم ۽ درسي ادب ۾ ڪم هو، هن ڪتاب ۾ انھن کي خصوصي ۽ الڳ حوالن سان پيش ڪيو ويو آهي 

Title Cover of book اڻويهين صديءَ جي سنڌي نثر جي  تاريخ

پوڪَرداس ٿانور داس (1968- 1934ع)

”نامياري پبلشر پوڪرداس ٿانور داس شڪارپور، سنڌ ۾ جنم ورتو. اسڪولن مان تعليم حاصل ڪري، تعليم کاتي ۾ منشي مقرر ٿيو. گهٽ پگهار سبب پهرين جنوري 1886ع کان ڪتابن جي وڪري جو ڌنڌو اختيار ڪيائين ۽ محنت سان پنهنجي ڌنڌي کي وڌائي نيٺ ڪتابن جي ڇپائيءَ جو سلسلو شروع ڪيائين“.(250) پير علي محمد راشديءَ هن بابت لکيو آهي ته: ”جيڪڏهن سنڌي زبان اڄ تائين حيات آهي ته ان جو هڪ سبب پوڪرداس جو ڇاپخانو آهي.“ پوڪرداس درسي، طبي، ديني، ڌرمي، رمل، نجوم ۽ جفر جي ڪتابن کان سواءِ شاعريءَ ۽ نثر جي مختلف صنفن جا سوين ڪتاب توڙي جنتريون به ڇپايون“.(251)
پوڪرداس سنڌي ٻوليءَ کان سواءِ فارسي، گرمکي ۽ ديوناگري، لپيءَ ۾ توڙي سنسڪرت، ڪاٺياواڙي، عربي ۽ انگريزي ٻولين ۾ به ڪتاب ڇپايا. ”پوڪرداس ڪتابن جي ڇپائيءَ جي واپار کي حيدرآباد ۽ ڪراچيءَ ۾ به وڌايو. اتي پنهنجن پٽن ڀوڄراڄ، لڇمڻداس ۽ مدن لعل کي اشاعتي ڪم سان لڳايائين، جنهن بعد هنن جي سڃاڻپ ”پوڪرداس تاجر ڪتب شڪارپور“ مان ڦري ”پوڪرداس ائنڊ سنز، تاجر ڪتب شڪارپور/ حيدرآباد ۽ ڪراچي“ ٿي وئي“.(252)پوڪرداس، ڇپائيءَ جي لحاظ کان ليٿو گرافيءَ جو دؤر عبور ڪري جديد دؤر ۾ پير پاتو ته جديد ٽائيپ ۾ ڪتابن جي اشاعت جو سلسلو جاري رکيو. نهايت ديده زيب ڪتاب شايع ڪرائيندو هو. هن ذاتي به ڪيترائي ادبي ۽ درسي ڪتاب لکيا، ترجمو ڪيا ۽ ترتيب ڏنا، جن ۾ ”سسئي پنهون“ (ديوناگري 1898)، ”هير رانجها“ (1898)، ”سنڌي ڪتابن جو معنائن جا ڪيترائي ڪتاب (1893)،”جاگرافي دنيا“ (ست جلد 1899)، ”تواريخ سنڌ سوال ۽ جواب“ (1897)، ”ٻارهن امام“ (1898)، ”ڀڃن دکا ۽ نواس“ (1898)، ”جپ صاحب امر لعل ۽ گرو نانڪ“ (1888)، ”ڪٿا ست نارائڻ“ (1888)، ”پورن ڀڳت ۽ موتيرام“ (1899)، ”سر گيتا“ (1899)،” ناسڪيت“ (1899)، ”اتم پت“ (1899)، ”پريچا“ (1899)، ”ڇنڇر استوتر“ (1898) ۽ ٻيا ڪيترائي ڪتاب شامل آهن.
پوڪر داس ٿانور داس جو ”تواريخ سنڌ“ 1897ع ۾شايع ٿيو. ڪتاب ۾ 50 صفحا آهن ۽ قيمت 2 -آنا 6 پايون آهي. هيءُ ڪتاب اسلاميه پريس، لاهور ۾ ڇپيو.