حاجي صادق ميمڻ جي لاري
تاريخي واقعن مان ظاهر ٿئي ٿو تـ سنڌ صدين کان سورن ۾ رهي آهي. اسان جي سانڀر ۾ سنڌ ڪڏهن بـ سک جو ساھ نـ کنيو آهي. ڪڏهن ڌارين جون يلغارون تـ ڪڏهن پنهنجن جا سور. ورهاڱي وقت جيڪا آبادي جي وڏي پيماني تي لڏ پلاڻ ٿي، جنهن ۾ اسانجو پڙهيل لکيل وچولو طبقو هجرت ڪري انڊيا هليو ويو. تنهن سنڌ کي وڏو نقصان ڏنو. سنڌ انهي عيوض ڇا ڀوڳيو، اها هڪ الڳ ڪهاڻي آهي. ٻين لفظن ۾ ائين کڻي چئجي تـ سنڌ اقتصادي توڙي سماجي طور برصغير جي ٻين علائقن کان ڪافي پوئتي ڌڪجي وئي. سنڌي هندن جيڪو اقتصادي ۽ تعليمي مضبوط سرشتو ڇڏيو هو. اسان انهيءَ کي بچائي نـ سگهياسين.
پنجاهـ واري ڏهاڪي ۾ منهنجي ڳوٺ “گلاب لغاري” ۾ ڪو بـ پڪو روڊ رستو ڪونـ هوندو هو. هڪ بس، جنهن کي ان زماني ۾ “لاري” سڏبو هو، حيدرآباد وايـا شيخ ڀرڪيو ۽ ٻي بس ٽنڊو الهيار کان وايـا چمبڙ اچي گلاب لغاري ۾ رات ٽڪنديون هيون. “عالم اينڊ” ڪو نالي بس، جيڪا حيدرآباد مان ايندي هئي، ان کي سوڍو زنئور ۽ حاجي صادق ميمڻ جي بس، جيڪا ٽنڊوالهيار کان ايندي هئي، تنهن کي پليو لغاري (مريداڻي) هلائيدا هئا. اها ٽنڊوالهيار واري بس هفتي جا ست ئي ڏينهن ايندي هئي، ڇو جو استاد پليو مرحوم هو ئي اسان جي ڳوٺ جو رهاڪو. انهي، بس تي علائقـي جي شاعرن وڏي پيماني تي طبع آزمايون ڪيون. بابا مرحوم جو هڪڙو دوست هوندو هو جاڙو ماڇي، جيڪو نصير خان مدواڻي جي ڳوٺ جو رهاڪو هو، هو رازڪو ڪم اسان جي ڳوٺ گلاب لغاري ۾ ڪندو هو. تنهن کي هر ٻئي ٽي ڏينهن گلاب لغاري اچڻو پوندو هو. جڏهن بـ انهي حاجي صادق ميمڻ جي بس تي چڙهي گلاب لغاري اچي لهندو هو تـ مٽي، ڌوڙ ۽ ڪچي رستي هئڻ جي ڪري سندس شڪل سڃاڻپ کان ٻاهر هوندي هئي. ان لاريءَ تي جيڪو اردو ڳالهائڻ وارو ڪنڊيڪٽر هوندو هو انهي کي “بڙو ميان” ڪري چوندا هئا. جاڙي خان ماڇي انهي بس تي جيڪا شاعري ڪئي هئي اها پڙهندڙن جي دلچسپي جي لاءِ هيٺ ڏجي ٿي.
ڇڪي تاڻي تـ پئي آڻي لوڏا لک يار لاريءَ جا.
“ بڙو ميان ” تـ ڪيئن بيهان، اڳيان آهن ورڪ واريءَ جا.
ڪلينڊر ڪاهـ ڪئي ڪاهي، چاڙهيو هڪ ٻئي مٿان ٺاهي،
گرم گاڏي اڃان آهي، ڏسو ڪم ڪار ڪاريءَ جا.
هارُون جي ٿي هَر هَر، چڙهڻ وارا اچي چڙهـ چڙهـ
لهي تنهنجي بـ ڪا کڙ کڙ، وڏا وائيسر ويچاريءَ جا.
جڳ ۾ جاڙا جوڙ آ، لڪون جهولا تتا ڪاڙها،
سڀ معاف ڪندو مون تان ڀاڙا، حاجي صادق سواريءَ جا .
ڇڪي تاڻي تـ پئي آڻي، لوڏا لک يار لاريءَ جا.
اهو شعر جڏهن مشهور ٿي ۽ لاريءَ جي مالڪ جي ڪنن تي پيو تـ حاجي صادق ميمڻ مرحوم شاعر کي هميشه جي لاءِ بس جو ڀاڙو معاف ڪري ڇڏيو. حاجي صادق ميمڻ مرحوم نصر پور جي ميمڻ خاندان جو چشم چراغ هو، جنهن بعد ۾ ٽنڊي الهيار کي پنهنجو مسڪن بنايو . سندس سماجي خدمتن تي سائين عبدلغفور ميمڻ ٻڌايو تـ جڏهن ٽنڊي الهيار ۾ اردو ڳالهائيدڙ سنڌي شاگردن کي ميونسپل هاءِ اسڪول ۾ پڙهڻ ۾ ڏکايون پيدا ڪرڻ لڳا تـ حاجي صادق ميمڻ “سنڌ ماڊل اسڪول” جي نالي سان هڪ اسڪول قائم ڪيو، جنهن ۾ سنڌي شاگردن کي آڻڻ جي لاءِ سندس سڀ جون سڀ لاريون، جن جو تعداد 19 هو، ڪچن روڊن تي هلايائين . اهي بسون رات جو جن ڳوٺن ۾ وڃي بيهنديون هيون . انهن ڳوٺن ۾ بڪيرا شريف، پيارو لنڊ، چمبڙ، سنجر چانگ، گلاب لغاري ۽ ٻيا ڪيترائي ڳوٺ هوندا، جن جي مون کي خبر ڪونهي. اهي صبح جو انهن ڳوٺن مان شاگردن کي کڻي ٽنڊي الهيار هاءِ اسڪول پهچنديون هيون ۽ شام جو واپس انهن ڳوٺن ڏانهن هليون وينديون هيون. جيئن سنڌي شاگردن کي تعليم جي سهوليت ملي سگهي. حاجي صادق ذات جو ميمڻ ضرور هو پر سخي ميمڻ هو. هُن جي بسن جو وڏو تعداد ڪچن رستن تي هلندو هو. بسن جي باري ۾ ڪنهن کيس صلاح ڏني تـ “هاڻي روڊ رستا پڪا ٿي ويا آهن پنهنجو بسون ڪچن رستن جي بجاءِ پڪن روڊن تي هلايو جيئن نقصان گهٽ ٿي سگهي جنهن تي ”کيس جواب ڏنائين تـ “هي خلق خدا جي جيڪا پري پري ڳوٺن ۾ رهي ٿي انهن لاءِ سرڪار وٽ ڪا بـ سهوليت ڪونهي، تنهنڪري ڀلي نقصان پوي پر ماڻهن جي سهوليت آهي انهي ڪري انهن ڪچن رستن تي منهنجون بسون هلنديون ئي رهنديون. ” آئون نٿو ڀانيان تـ ان تي کيس ڪا خاص بچت ٿيندي هوندي. آخر ۾ سندس وصال جڏهن مديني ۾ ٿيو تـ اسان جي پاسي ڏک جي لهر ڊوڙي وئي ۽ هر اک آلي هئي. ڇو جو سنڌ سونهاري ۾ اهڙا ڪردار تمام گهٽ ۽ ڪڏهن ڪڏهن پيدا ٿيندا آهن.