سوشل ميڊيا
هي سوشل ميڊيا جو دور آهي، وقت جي تيز رفتار ۽ ٽيڪنالاجي جي ترقي جي ڪري هن زندگي جي شعبي پڻ ترقي جون ڪيتريون ئي منزلون طئـ ڪيو آهن. ڪڏهن مارڪوني ريڊيو ٺاهيو تـ ڪڏهن وري گراهم بيل ٽيليفون ايجاد ڪيو. ٽپال جي ذريعي خط و ڪتابت جو علم حضرت انسان گهڻو وقت اڳ سکي ۽ سمجهي ورتو هو. اخبار تـ ڪئي صديون اڳ انسان جي روزاني زندگي جو اٽوٽ انگ رهندي آئي آهي. تقريبن اهي مٿيان سڀئي ميڊيائي ذريعا يڪ طرفي معلومات پهچائڻ جو وسيلو رهندا آيا آهن. وقت ۽ حالتن جڏهن ڦيرو کاڌو تـ ڪمپيوٽر جي ايجاد سامهون آئي تـ ڄڻ دنيا ۾ هڪ قسم جو نئون ولولو پيدا ٿيو ۽ هزارن اُميدن ڪر کنيو. انهي ۾ چوٿين اپريل 1975 تي جڏهن بل گيٽ ۽ سندس ساٿين مائيڪرو سافٽ سان ڪمپيوٽر مشين ۾ جهڙوڪ نئون روح ڦوڪي ڇڏيو تـ دنيا سهاڳ رات جي نئين نويلي ڪنوار وانگر آرس موڙي وري سجاڳ ٿي. لکڻ پڙهڻ جا نوان طور طريقا ايجاد ٿيا. “قلم” جي جاءِ وڃي “ڪرسر” ورتي. انهي سڄي ايجادات ۾ انٽرنيٽ جو اچڻ هڪ نئين جوش ۽ ولولي کي دعوت ڏيڻ جي برابر هو، جنهن جي ذريعي پيغام رسائي جو تيز ترين طريقو مليو. اڳ ٽپال ذريعي جتي هڪ پيغام پهچڻ کي وڏو عرصو لڳندو هو اتي هاڻي سيڪنڊن ۾ وڌيڪ واضح ۽ سٺا پيغام اچڻ وڃڻ لڳا. هن سڄي ٽيڪنالاجي جي ترقي ۾ اڃا بـ وڏو حصو يڪطرفي معلومات ڏيڻ جو هو. هاڻي خلق خدا جي کي وڌيڪ وقت گونگو ۽ ٻوڙو رکي سگهڻ ممڪن ڪو نـ هو. هڪ خدا جي ٻانهي Mark Zuckerber چوٿين فيبروري 2004ع تي هارڊ ورڊ يونيورسٽي جي شاگردن جي لاءِ ڪئمپس جي اندر پاڻ ۾ رابطي لاءِ هڪ پروگرام لکيو تـ جيئن انهن ۾ پڙهائي دوران رابطو قائم رهي سگهي، جنهن جو نالو هن ڏنو “فيس بڪ”. اهو پروگرام اڃا تائين صرف تعليمي ادارن ۾ رابطي طور ڪم ايندو رهيو، تان جو سيپٽمبر 2006ع ۾ هن پروگرام کي سڄي دنيا جي لاءِ پيش ڪيو ويو. هڪ مهيني جي اندر اندر هن پروگرام جي استعمال جا 30 ملين ماڻهو دنيا ۾ موجود هئا. اڃا اڳتي سمارٽ فون جي اچڻ ڪري اڄ هن وقت 16 فيبروري 2017ع تائين فيس بڪ جي سڄي دنيا جي ملڪن جي مداحن جو انگ وڌي 4 ارب 80 ڪروڙ ٿي ويو آهي. هن فيس بڪ جي دنيا جا ڪيئي رخ آهن. هي دنيا سرحدن، موسمن ۽ جنس جي محتاج نـ آهي. جتي ڊولپمينٽ جي ڪري انوارمينٽ تي ناڪاري ۽ هاڪاري اثر پون ٿا، اتي فيس بڪ جي ڪري سماج تي چٽا ۽ واضح اثر پيا آهن. هن پروگرام کي هلائڻ جي لاءِ ڪنهن وڏي علم جي بـ ضرورت نـ ٿي پوي، مڙئي لٻو ٿٻو سنڌ جو پڙهيل پڻ هن ٽيڪنالاجي مان لطف اندوز ٿي سگهي ٿو. هڪ لائن ۾ پنهنجا دلي جذبات محبوب جي من ۾ پهچائي ڪنهن کڙيل تاري وانگر هميشه لاءِ گم ٿي وڃي ٿو. فيس بڪ جي ذريعي جتي وڏا وڏا فلاسافيڪل مضمون اچن ٿا تـ اتي تمام ٿورين سٽن ۾ ڪوزي ۾ درياهـ پڻ بند ڪيو وڃي ٿو. مون جيتريقدر فيس بڪ تي جاچ پڙتال ڪئي آهي تـ فيس بڪ جي ڪري هر مڪتب فڪر ۽ هر ايج گروپ وارو ماڻهو لاڀائتو بـ ٿيو آهي تـ متاثر بـ ٿيو آهي. جيڪڏهن ايج گروپ جي حوالي سان هن جي استعال ڪندڙن جي ڪلاسيفائيڊ انگ اکر گڏ ڪيا وڃن تـ 12 کان 23 سالن جي نوجوانن جو هڪ وڏو انگ آهي، جيڪو فيس بڪ استعمال ڪري ٿو. ڇو جو الهڙ، مست،ڳاڙهي رت رتول جواني آهي جنهن کي عشق ۽ مُشق جي خبر نـ ٿي، پوي. نفعي ۽ نقصان جو ڪو پتو ڪو نـ ٿو پوي، پوءِ فيس بڪ تي انـڱريون هلنديون رهن ٿيون. ڪيڏيون نـ مقدس ۽ عظيم آهن اهي ننڍڙيون ۽ پتڪڙيون آڱريون جي موبائل جي ڪي بورڊ تي هلن ٿيون پر ڪنهن ڌماڪيدار مشين جي ٽريگر تي ڪو نـ ٿيون هلن، جنهن جي ڪري هزارين معصوم ٻار يتيم ٿي وڃن ٿا، هزارين ونين جا ور وقت کان اڳ انهن جي نرم ۽ گرم احساسن کي درد جي دنيا ۾ ڇڏي ٿا وڃن. تازن انگن اکرن جي مطابق سال 2002 ع کان سال 2017 ع تائين 480 جي لڳ ڀڳ خود ڪش حملا ٿيا جنهن ۾ 14000 معصوم ماڻهن جون قيمتي جانيون ضايع ٿيون آهن، جنهن ۾ حملي آورن جو وڏو تعداد 12 کان 20 سالن جي نوجوانن جو هو. منهنجن نوجوان دوستن کي هتي صلاح ڏيندو هلان تـ فيس بڪ ضرور استعمال ڪيو، پر پنهنجي آئيندي جو بـ ڪجهـ اونو ڪريو، هاڻي توهان ئي تـ سنڌ جو آسرو ۽ اميد آهيو. اڄ سنڌ کي مذهبي دهشتگردي جي باهـ ساڙي ڀسم ڪري رهي آهي. اڃا اجهو تازو ئي تـ سيوهڻ شريف ۾ ٿيل دهشتگردي ۾ 90 کان وڌيڪ سنڌي ماڻهو شهيد ڪيا ويا آهن. تنهنڪري توهان ئي آهيو جيڪي اڄ تـ جين ۽ جوگر پائي، قيمتي سمارٽ موبائل فون هٿ ۾ کڻي ڪنهن رٺل محبوب کي پرچائڻ ۾ مصروف آهيو، پر سڀاڻي انهي اٻوجهـ ۽ بي سهارا سنڌي قوم جو ڀر جهلو بـ اوهان کي ئي ٿيڻو آهي.
مون جتي دنيا جي وڏن علم جي اڪابرن جون آتم ڪٿائون پڙهيون آهن، تـ اتي صرف هڪ ئي پنهنجي جيون ڪٿا جو ڪتاب لکندڙ کي بـ پڙهيو آهي. جنهن ۾ صرف هو پنهنجي محبوب جو ئي ذڪر ڪري ٿو. سڄي دنيا جي ڪلاسيڪل توڙي نيم ڪلاسيڪل شاعرن تـ محبوب جو ڪو بـ لِنڱ سڄو ڇڏيو ئي نـ آهي، هڻي ويچاري محبوب جا لاهـ ڪڍي ڇڏيا اٿن. ائين ڪيترن ئي ليڊي ڊائنا جهڙن محبوبن ڪُٻڙن عاشقن کان بچڻ جي لاءِ پنهنجون زندگيون ترياق ڪري ڇڏيون.
مون سوچيو تـ هن منهنجي جيون ڪٿا ۾ ڪجهـ اهڙن دوستن جو ذڪر ڪجي جنهن سان صرف فيس بڪ تي ئي ملاقات آهي، انهن سان ڪڏهن بـ روبرو مُکا ميلو نـ ٿيو آهي. منهنجي لاءِ فيس بڪ جا دوست بـ ايترا ئي عزت ماب ۽ پيارا آهن جيترا مون سان گڏ پڙهندڙ يا گڏ نوڪري ڪندڙ دوست. آئون قطعي انهي ڳالهـ کي مڃڻ لاءِ تيار نـ آهيان جنهن ۾ اڪثر چيو ويندو آهي تـ فيس بڪ جي دوستي مڙئي ائين ڪچي ڌاڳي وانگر آهي. لڳ لاڳاپا جڙڻ ۽ ڦٽڻ جا بـ ڪي سبب ٿين ٿا. جيڪو دوست سالن کان وٺي ڄاڻ سڃاڻ ۽ لڳ لاڳاپي ۾ هوندو آهي، انهي کي هر ڪچائي ڦڪائي جو علم هوندو آهي. پوءِ اهو هُن جي مهارت تي ۽ توهان جي شرافت تي منحصر آهي تـ هو توهان کي ڪيئن ٿو استعمال ڪري. ان جي مقابلي ۾ فيس بڪ جا دوست اهڙين ڪچاين ڦڪاين کان واقف نـ هوندا آهن ۽ نـ ئي وري ڪا اجائي حجت ڪندا آهن، اهي تـ بس صرف موبائل جي اسڪرين تائين محدود هوندا آهن. مون وٽ هر روز اڻ ڳڻيون فيس بڪ دوستي جي لاءِ رڪيسٽس اينديون رهن ٿيون، پر ائين اکيون بند ڪري ڪنهن کي شامل نـ ڪندو آهيان. تنهنڪري منهنجي فيس بڪ جي دوستي جو دائرو لامحدود نـ آهي. جيڪڏهن دوستي جي رشتي کي مقدس ئي سمجهڻو ۽ رکڻو آهي تـ پوءِ ان کي محدود ئي رکڻو پوندو. جيئن تـ آئون لبرل ۽ صوفي خيالن جو ماڻهو آهيان، تنهنڪري فيس بڪ تي منهنجي دوستي جو دائرو صوفي ازم کان ٻاهر نڪري نـ سگهيو آهي. بس اسين هر شيءَ ۾ پرين پسڻ وارا ماڻهو آهيون. ڪير صحيح ڪير غلط اهو تـ سرجڻهار ئي ڄاڻي ٿو، جنهن هن ڪل ڪائنات کي گهڙي ٺاهي انسانن جي رهڻ جي لائق بنايو آهي. مون کي اها بـ خبر نـ آهي تـ هي جيڪي دوستن جون آئيڊيز آهن، اهي صحيح بـ آهن يا غلط. پر مون کي 100 سيڪڙو وشواس آهي تـ جن دوستن جو آئون هتي ذڪر ڪري رهيو آهيان انهن جون سڃاڻپ واريون راهون سنئين ۽ سڌي پٽ تي بلڪل ٺيڪ آهن.
فيس بڪ بـ عجيب شيءَ آهي، انڌن کي اکيون ۽ گونگن ٻوڙن کي ڪن ۽ زبان ڏئي ڇڏيا اٿس. انهي ڪري تـ فيس بڪ جي ميڊيائي دنيا باقي ميڊيا جي طور طريقن کي ماتحت ڪري ڇڏيو آهي، ڇو جو هن ميڊيا جي حصي تي ڪنهن جو بـ ڪنٽرول ڪونهي، جيڪو جتان ٿو اچي“ لايو ڏيس لطيف چوي. ”. بس فيس بڪ تي پنهنجو پاڻ ميان مٺو ٿيڻ ڏاڍو آسان ٿي ويو آهي، ڪي وري پاڻ کي ڏاها ۽ مفڪر ٿا لکن تـ ڪي وري پاڻ کي ڪنهن جو تسلسل ٿا چون. ڪنهن بـ زبان جون ڪي صفتون باقي نـ رهيون آهن. جيڪي فيس بڪ جي شوقينن پنهنجي اڳيان پٺيان نـ لڳايون هجن. جهڙوڪ، لَوَلي، بادشاهـ، ڦٽيل، آزاد، غلام، زخمي، سڙيل، گهايل، ستايل، اڃايل، بکايل، منڊو، گنجو، پرنس، تنها ۽ نواب وغيره . اهي اهڙا تـ لقب آهن جيڪي منهنجي نظر مان گذريا آهن، اهڙيون صفتون اڃا لاتعداد هونديون. جيڪڏهن ويهي انهن تي ريسرچ ڪجي تـ پي ايڇ ڊي جي ڊگري ملي سگهي ٿي. هاڻي اچون ٿا منهنجن ڪجهـ فيس بڪ جي دوستن ڏانهن جن کي مون فيس بڪ تي ڪيئن ڏٺو. مون هتي صرف چند فيس بڪ جي دوستن جو نموني خاطر ذڪر ڪيو آهي. دوستن جو هڪ وڏو حلقو آهي سڀني جو ذڪر ڪرڻ منهنجي لاءِ ممڪن ڪونهي . جن جو ذڪر نـ آيو آهي انهن کان هٿ ادب جا ٻڌي معافي ٿو وٺان.