سنڌي ماستر
آئون بالغن جي تعليم ختم ڪري اپريل 1974ع ۾ پرائمري ماستر ٿي ويس تـ مون کي، گولاڙچي طرف آرڊر مليو. بغير ڪنهن هٻ ڪاهٽ جي، پنجابين جي ڳوٺ چڪ نمبر 58 ۾ وڃي ماستري شروع ڪيم. هي پنجابين جو ڳوٺ 1962 ع ۾ غلام محمد بئراج جي وهي اچڻ کان پوءِ آباد ٿيو. سنڌو ندي تي 80 ڪروڙ رپين سان ٺهيل ڪوٽڙي بئراج، جنهن جو نالو بعد ۾ تبديل ڪري غلام محمد بئراج رکيو ويو هو. بقول سنڌ جي هڪ ڏاهي علي احمد بروهي جي تـ هي صاحب بيمار قوم جو غليظ گاريال گورنر جنرل هوندو هو. اهڙن ماڻهن جا اسان جي بئراجن تي نالا رکيا ويا. اسان جهڙا 1947 ع وقت تـ تهڙا 1960ع ۾. اهو غلامي جو طوق اڄ ڏينهن تائين اسان جي ڳچين مان نـ نڪتو آهي. غلام محمد بئراج جي زمينن جي الاٽمينٽ لاهور ۾ اچي ٿي،ڇو جو هي شهر ون يونٽ هئڻ جي ڪري مغربي پاڪستان جو گادي جو هنڌ هو. جڏهن تـ غلام محمد بئراج جي ڪيچمينٽ ايريا لاڙ سنڌ هئي. سنڌ جي وڏي بجيٽ ون يونٽ سرڪار پنهنجي قبضي ۾ ڪري سنڌ جون ترقياتي اسڪيمون رد ڪيون. ڪيترن ئي سنڌي آفيسرن کي سندن جونئيرن جي ماتحت ڪيو ويو. سنڌ جي هر عوامي جڳهـ تي سنڌي ۾ لکيل نالا مٽائي اردو ۾ لکيا ويا. ننڍن صوبن جي اٿاريل آواز کي ملڪ دشمن، اسلام دشمن، انتشار پسند، غدار ڪوٺي رد ڪيو ويو. مغربي پاڪستان جي وڏين وڏين ڪارپوريشنس ۾ سنڌين جي داخلا بند ڪئي وئي. مطلب تـ هر طرف سنڌ ۽ ٻين ننڍن صوبن سان ناانصافيون ڪيون ويو. پنجاب جي واڌو آبادي کي سنڌ ۽ ٻين صوبن ۾ آباد ڪرڻ جي لاءِ ڪيترائي ترقياتي منصوبا شروع ڪيا ويا. جنهن جو وڏي ۾ وڏو لاڀ مليو، گجرانوالا کان ويندي ساهيوال تائين جي ماڻهن کي. مغربي پاڪستان سرڪار سنڌ ۾ ڳوٺن جي شڪل ۾ چڪ ٺاهي ۽ اتي اسڪول کولي ڏنا. انهي جا پڻ گهڻ رُخي مقصد هئا،جيئن پنجاب جي واڌو پاپوليشن کي ٻين صوبن ڏانهن منتقل ڪيو وڃي، جيئن صوبي تان آبادي جو وڌيل دٻاءُ گهٽائي سگهجي، دفاعي مقصدن لاءِ پنجابين کي سرحدي علائقن ۾ آباد ڪري پاڪستان جون سرحدون محفوظ ڪيون وڃن، ڇو جو سنڌي ون يونٽ جي خلاف تحريڪ هلائي مرڪزي سرڪار وٽ پنهنجو اعتماد وڃائي چُڪا هئا. جيڪڏهن ڏسجي تـ ون يونٽ جي هڪ ڊگهي تاريخ آهي. ورهاڱي کان اڳ پنجاب اهڙي ڪوشش ڪندو رهيو تـ سنڌ ڪنهن طرح پنجاب سان ملائي وڃي پر انگريز سرڪار سنڌ کي بمبئي کان جدا ڪرڻ لاءِ تيار ڪو نـ هوندي هئي. ڇو جو پنجاب جي مخالف لابي سنڌي هندن تي مشتمل هئي ۽ انهن جي انگريزن سان ويجهڙائي هئڻ جي ڪري اهو عمل پنجاب جي خواهش مطابق پورو نـ ٿي سگهيو. انهي جي وڌيڪ معلومات يا ڄاڻ حاصل ڪرڻ لاءِ پروفيسر اعجاز قريشي جو ڪتاب “ون يونٽ ۽ سنڌ” پڙهڻ گهرجي.
گورنمينٽ اردو پرائمري اسڪول چڪ نمبر 58 اولهـ گولاڙچي، جنهن ۾ منهنجي پهرين مقرري ٿي هئي . انهي اسڪول ۾ 70 کن ٻار هوندا هئا، اتي بـ ماني وغيره جو ڪو بـ مسئلو نـ هو. سائين محمد خان خاصخيلي جيڪو بدين پاسي جو هو، اهو منهنجو پهريون هيڊ ماستر ٿيو. جيئن تـ آئون نئون هوس تنهنڪري پنجابي گاڏڙ اردو ڪجهـ سمجهـ ۾ گهٽ ايندي هئي. اتي مزو ڪجهـ گهٽ آيو. ٻـ راتيون اتي تـ هڪ رات بدين جي ميمڻن وٽ. آئون جڏهن ڪنڌ ورائي پوئتي ٿو ڏسان تـ سنڌ ۾ منهنجا تمام گهڻا دوست هوندا هئا. جيئن وطن مان جلاوطن ٿي اسلام آباد آيو آهيان تـ دوستيءَ جو دائرو محدود ٿي ويو آهي. انهيءَ جا ڪجهـ سبب آهن. جيئن تـ سنڌ ۾ آئون قومي تحريڪ سان واڳيل هوندو هوس. ستر واري ڏهاڪي جي پڇاڙڪن سالن ۾ جيئن ئي سائين جي ايم سيد سان سن ۾ ملاقات نصيب ٿي ۽ سائين عبدالواحد آريسر جيئي سنڌ محاذ کي نئين سر ٺاهڻ شروع ڪيو، ان جي سربراهي ۾ اسان بدين ضلعي جي باڊي ۾ شامل ٿي وياسين. انهي زماني ۾ اسان جن بدين ضلعي ۾ ڪم ڪيو انهن ۾ شامل هئا. محمد راهمون، غلام رسول نظاماڻي، لال چانڊيو، محمد عثمان بجير، مولانـا عبدالستار چاوڙو، شوڪت رند، مشڪور ڦلڪارو ۽ راقم. ائين ڪجهـ اڳتي نڪري ويو آهيان. ٻڌائڻ هيءَ کپندو هو تـ مون کي قوم پرستي جي سُتي ڪٿان پئي. اهو اڳئي لکي آيو آهيان تـ سنڌي ماستر تـ ٿي ويو هوس. نوڪريءَ جي ٻن سالن کان پوءِ PTC جي ٽرينگ لاءِ ايليمينٽري ٽرينگ ڪاليج مٺياڻي لاءِ آرڊر ٿي ويو. منهنجو اڳ تـ مٺياڻي جو نالو بـ ٻڌل ڪونـ هو، سو ڊوڙي وڃي اسڪول ۾ لڳل سنڌ جي نقشي ۾ مٺياڻيءَ کي ڳولڻ لڳس. ان زماني ۾ اسڪولن کي ڪافي چارٽ ۽ نقشـا وغيره ڏنا ويندا هئا.