زندگي جو ڪچو ڦڪو حال احوال
سو ائين وقت جو ڦيٿو ڦرندو رهيو، هڪڙيون حڪومتون اينديون رهيون تـ ٻيون وينديو رهيون. حڪومتن جي ڦيرين گهيرين جي ڪري بيوروڪريسي ۾ بـ ردوبدل ٿيندي رهي. انهي وچ ۾ منهنجو نالو ٽن مهينن جي لاءِ IMF جي ڪنهن ٽريننگ ڪورس لاءِ جيڪو واشنگٽن ڊي سي ۾ منعقد ٿيڻو هو، منظوري لاءِ ويو، پر بدقسمتي سان اهو منظور نـ ٿي سگهيو. ڇو جو آئون پڙهائي جي معاملي ۾ نالائق رهيو آهيان، ڪافي هنڌن تي لکي آيو آهيان تـ. منهنجا مئٽرڪ توڙي انٽر ميڊيئٽ ٻئي ٿرڊ ڪلاس ۾ رهيا آهن. ان زماني ۾ اهو خيال هوندو هو تـ امتحان مڙئي پاس ڪرڻو آهي، انهي جي نفعي ۽ نقصان جي خبر وڃي تڏهن پئي جڏهن وقت گذري ويو. اهو سچ آهي تـ ” ڏڌل کير ٿڻين نـ پوندو آهي“. ماضي نـ تبديل ڪري سگهجي ٿو نـ وري واپس موٽائي سگهجي ٿو. جڏهن تـ ماضي جو دارو مدار حال تي هوندو آهي، حال کي سنواري سڌاري ٺاهبو تـ اهو ئي ماضي ٿيندو. جيئن ئي مٺياڻي مان ٽريننگ ڪري واپس وريس تـ سٺن دوستن جي هڪڙي سٺي ڪمپني ملي وئي. جيتوڻيڪ آئون انهن سڀني ۾ ننڍو هوندو هوس۽ پڙهيل لکيل قوم پرستن جي دوستي منهنجي زندگي ۾ چار چنڊ لڳائي ڇڏيا. آئون پرائمري ماستر مان ڊائريڪٽر جنرل ٿي ويس، اها ٻي ڳالهـ تـ مون پاڻ کي ڪتابن سان جوڙي رکيو. سچائي ۽ ايمانداري جو سبق تـ راشد مورائي ياد ڪرايو هو، هڪ دفعو دوستي رکي وري ان کي نـ ٽوڙڻ جو وعدو تـ شيرل لغاري ورتو هو، اونداهي ۾ هٿوراڙيون هڻي، ماڻڪ موتي ڳولڻ جو فن مشڪور ڦلڪاري کان سکيس. اها ٻي ڳالهـ آهي تـ مٿي ذڪر ٿيل سڀني دوستن کان آئون اڳڀرو نڪري ويس، پر ڪنهن نـ ڪنهن طرح انهن دوستن جو مون کي ٺاهڻ ۾ ڪردار ضرور رهيو آهي.
سو ڳالهـ پي هلي بيوروڪريسي ۾ تبديلي جي، اسان جو بـ هڪڙو ايڪنامڪ ايڊوائزر هليو ويو تـ ٻيو آيو. جيئن مٿي ذڪر ڪري آيو آهيان تـ فنانس ڊويزن جو قيمتن وارو سيڪشن ڏاڍو حساس قسم جو سيڪشن رهندو آيو آهي، سو هن نئين باس باقاعدي مون کي نپوڙڻ شروع ڪيو، نـ هو منهنجي ڳالهـ سمجهي نـ آئون هن جي ڳالهـ سمجهي سگهان. هاڻ منهنجون راتيون ۽ ڏينهن آفيس ۾ گذرڻ لڳا، آچر يا ڪنهن ٻئي عام موڪل جو تصور ئي ختم ٿي ويو. آئون سڙي سُڪي ڪنڊا ٿي ويس. ان زماني ۾ اسان هتي اسلام آباد ۾ ڇڙا ڇانڊا رهندا هئاسين، سو هر ٻئي ٽئين مهيني ڳوٺ بـ وڃڻو پوندو هو. مون فنانس ڊويزن کي لکي موڪليو تـ مون کي هتان بدلي ڪريو، پر منهنجو باس مون کي ٻئي پاسي ڇڏڻ لاءِ تيار ڪو نـ هو. وڏين منٿن ميڙن ڪرڻ کان پوءِ ڇهن مهينن کان پوءِ هڪ هفتو، ڳوٺ وڃڻ لاءِ موڪل ملي. ڌام ڌوم سان ڳوٺ وڃڻ جي تياري ٿي. ريلوي اسٽيشن تي ڪاغذ اچي مليو تـ موڪل ڪينسل آهي، واپس اچ. اهڙي حالت ۾ پنهنجي پاڻ کي ريل جي اڳيان اڇلائي خودڪشي ڪجي يا ڪجهـ ٻيو ڪجي. اهو بـ دوستن کي ٻڌائيندو هلان تـ سرڪار ۾ لفظ ”نـ“ ٿيندو ڪونهي. اوهان جو باس اوهان جي واتان لفظ ” نـ“ ٻڌڻ لاءِ تيار نـ هوندو. تنهنڪري ٽڪيٽ جا پئسـا ضايع ڪري واپس نوڪري تي اچڻو پئجي ويو. ڪم تـ ڪو ايڏو وڏو ڪو نـ هو ۽ نـ وري منهنجي لاءِ ڪو ڏکيو، پر ناسمجهي ماري وڌو. اهڙي ٽينشن جي ماحول ۾ منهنجي صحت بـ آهستي آهستي ڪرڻ لڳي. اها 1994 جي ڳالهـ آهي. پي پي پي جي حڪومت اچي چڪي هئي. اسان جو رئيس عبدالستار خان سريوال MNA ٿي چڪو هو، سو هڪ ڏينهن وٽس لنگهي ويس ۽ وڃي عرض ڪيو مانس تـ “هتان منهنجي جان ڇڏائي”. هن مون کي چيو تـ “اسان جي حڪومت هر ضلعي ۾ ڊسٽرڪٽ سوشل ايڪشن بورڊ ٺاهيا آهن، آئون بدين ضلعي جو چيئرمين آهيان مون کي ان لاءِ آفيسر کپي تون بدين هل”. “انڌو گهري هڪ اک مون کي ٻئي اکيون ملي ويون”. هڪ فنانس ڊويزن مان جان ڇٽڻ جي خوشي ٻيو پنهنجي ئي ضلعي ۾ آفيسر ٿيڻ جي خوشي. مون اهو ڏٺو آهي تـ جيڪڏهن گهر ۾ روز جو رسامو ۽ پرچاڻو آهي تـ رڳو گهر دوزخ پر جيڪڏهن آفيس ۾ باس جي چال چلت ٺيڪ نـ آهي تـ سڄي زندگي برباد. هتي فيڊرل گورنمينٽ ۾ پروموشن وقت اينيوئل ڪانفيڊينشل رپورٽ (ACR) کي وڏي اهميت ڏني ويندي آهي، ڪنهن بـ هڪ رپورٽ ۾ ٿورا رڳو گهٽ وڌ ريمارڪس اچي ويا تـ پروموشن نـ ٿيندي. ٻئي حالت ۾ زندگي بردباد ٿي وئي. تنهنڪري باس سان هر حالت ۾ ٺاهي رکڻو پوندو آهي ۽ وري جيڪڏهن آفيسر ٽيڙي قسم جو ملي وڃي تـ “گهر ئي طاهري”سو نوڪري مهل هر ڳالهـ جو خيال رکڻو پوي ٿو.
رئيس عبدالستار خان سريوال جي چوڻ تي منهنجا پروجيڪٽ ڊائريڪٽر بدين جي لاءِ آرڊر ٿي ويا. پر هي منهنجو باس مون کي پبلڪ انٽريسٽ ۾ ڇڏڻ لاءِ تيار ڪو نـ هو. ائين پيا محسوس ڪرائين تـ فنانس ڊويزن هلي ئي منهنجي ڪري ٿي. هنن مون کي تنگ ڪرڻ جي لاءِ ڏهن کان پندرنهن ڏينهن تائين روڪي ڇڏيو، جيستائين وزير اعظم سيڪريٽريٽ مان هنن کي فون نـ آئي. ائين فنانس ڊويزن مان منهنجي جان ڇٽي. انهي وچ ۾ اسان جي اسلام آباد ۾ گهرو زندگي ڪيئن گذري اها بـ ٻڌندا هلو.