ٿر جو ٻيو سفر
مناسب اهو ٿيندو تـ ٿر جي ٻئي سفر متعلق بـ اختصار سان ڪجهـ يادون قلمبند ڪجن تـ جيئن حال جا ڪي يادگار لمحا ماضي جي ڪا وکريل تاريخ ٿي پون. هي منهنجو ٿر جو ٻيو سفر هو جيڪو 29 سالن جي وڏي عرصي کان پوءِ ڪري رهيو هوس. پهرين سفر بابت چند يادگيريون مٿي لکي آيو آهيان. جيئن مٿي ڏيکاريو ويو آهي تـ ٿر جو پهريون سفر اسان ڪيئن بسن ۽ کيکڙي جي ڇتين تي ويهي پورو ڪيو هو. انهي پهرين سفر ۾ مون جيئن ٿر کي ڏٺو سو هن دفعي ڏسڻ ۾ نـ آيو. ٿر جي روڊن رستن ترقي تـ ڪئي آهي. پر ٿر جا در ديوارون مذهب جا نوان ويس وڳا پائي ڪنهن اڻ ڏٺل ڀيانڪ خواب جي نشاندهي ڪري رهيون هيون. بدين کان ننگرپارڪر تائين مون کي لڳو تـ ڪار اسلام آباد جي ڪنهن اڻ وساريل سيڪٽر جي روڊ تي هلي رهي آهي. واٽ تي رينجرس جون ٻـ چار چوڪيون آيون. جيئن تـ هاڻي آئون نوڪري تان رٽائر ٿي چڪو هوس پر آفيسرن واري واسڪوٽ جيڪا مون کي پيل هئي ۽ آئون گاڏي جي پوئين سيٽ تي براجمان هوس ائين ٿي لڳو تـ پوئين سيٽ تي ويٺل صاحب اڃا ڪنهن وڏي عهدي تي آهي. مٿان وري زبير صاحب ڪار جي ڊرائيونگ سيٽ تان لهي پنهنجو 17 گريڊ جو ڪارڊ ٿي ڏيکاريو تـ رينجرس وارا اڃا وڌيڪ متاثر ٿي ٿيا. شام جو اسان نگرپارڪر پهچي ٿر ميلو گهميو هو. جيڪو سنڌ سرڪار جي مذهبي انتها پسندي کي روڪڻ واري مهم جو حصو هو. جڏهن تـ هن سفر۾ مون دل ئي دل ۾ سوچيو هو تـ هر شيءَ بدلجي ويئي آهي پر ٿر ۾ رهندڙ انسانن جي حالت نـ بدلي آهي. موت جو راڪاس جڏهن گهمي ٿو تـ مورن ۽ انسانن ۾ ڪا تميز نـ ٿو ڪري، سرڪار جي ڪرتن ڌرتن کي سونا تاج پائڻ جو تـ وڏو شوق آهي، پر ٿر جي ٻارن ۽ مورن جي سار سنڀال هڪ انتها پسند تنظيم جي حوالي ڪري ٿر جي امن ۽ آشتي جي ڌرتي کي ڪنهن اڻ ڏٺل باهـ ۾ اڇلائڻ جون تياريون ٿي رهيون آهن تـ پوءِ اهڙن ميلن ملاکڙن مچائڻ جي ڪهڙي ضرورت آهي
ڪجهـ وقت اڳ “هڪ چوري ٻيو سينا زوري،” جهڙيون چوڻيون ٻڌبيون هيون. هاڻي ٿر ۾ مال متاع جي چوري کان معاملو مٿي چڙهي ويو آهي. هاڻي تـ ٿر جا هٿ ٺوڪيا پير هندو صغير نياڻين کي زوري زبردستي اغوا ڪرائي انهن جا مسلماني جا سرٽيفڪيٽ جاري ڪري پنهنجن ڪمدارن ڪڙن سان پرڻائي ٿا ڇڏين. سوال اهو آهي تـ انهن جعلي پيرن کي اهو اختيار ڪنهن ڏنو آهي جو مسلماني جا سرٽيفڪيٽ جاري ڪندا وتن. اتي هڪ ٻيو سوال بـ بحث طلب آهي تـ اسان کي جيڪڏهن مسلمانن جو انگ ئي وڌائڻو ئي آهي تـ هندو ڇوڪرا انتهائي خوبصورت ٿين ٿا اسان انهن کي اغوا ڪري مسلمان ڪري پنهنجن نياڻين جون شاديون ڇو نـ ٿا ڪرايون. ؟ اهڙا پير جيڪي بيروني خيرات تي پنهنجي مرشدي چمڪائن ٿا محترم محمد عثمان ڏيپلائي پنهنجو ڪتاب ”شيخ المشائخ” اهڙن ئي پيرن ۽ ڪاني ڪرامتن جي ڌڻين جي مان ۽ شان وٽان لکيو آهي. اهو آهي اڄ اسان جي ٿر جوحال، جتي نـ صحت سلامت آهي نـ عزت سلامت آهي.
ننگرپارڪر ۾ اسان جو ٻيو ڏينهن، اسان پنهنجي ميزبان دوست ڊاڪٽر اورنگزيب ساند سان گڏجي ٿر جو لٽل ماسڪو گهمڻ وياسين. انهي ڳوٺ کي ننڍو ماسڪو انهي ڪري چيو ويندو هو، جو آڳاٽي زماني کان وٺي هتي پڙهيل ڳڙهيل ماڻهن جو ريشو وڌيڪ رهيو آهي. اها تـ سڀ ڪنهن کي بـ خبر آهي تـ ٿر ۾ ڏڪار ايندا ئي رهن ٿا. پر ڪنهن بـ دور ۾ ڪاسبي جي ماڻهن قدرتي آفتن يعني ڏڪار وغيره نـ ڏٺو. ٽيون هتي ڪنهن بـ قسم جومذهبي مَت ڀيد اڃا تائين نظر ڪو نـ ٿو اچي. ها البت هاڻي مذهبي هم آهنگي ۾ سيرون پوڻ جو خدشو وڌي ويو آهي، ڇو جو 95 سيڪڙو هندو پاپوليشن جي وچ ۾ هڪ مدرسي جي کلڻ کان پوءِ اهو سڀ ڪجهـ ممڪن نـ رهندو. ڪاسبو جنهن جي پنهنجي هڪڙي تاريخ ۽ سونهن آهي. ڪاسبي جي سونهن تـ تڏهن کان مشهور هئي جڏهن ننڍيون نيٽيون نينگريون مٿي تي سينهون رکي ٽي ٽي دلا کڻي ٻنهي ٻانهن ۾ هاٿي جي ڏندن مان ٺهيل چوڙا پائي، جنهن کي “آج” جا چوڙا چيو ويندو هو،کوهـن تي پاڻي ڀرڻ لاءِ گڏ ٿينديو هيون تـ حُسن جا جلوا ڏسڻ وٽان هوندا هئا. عمر بادشاه بـ تـ مارئي کي کوهـ تان کنيو هو. انهي حُسن تي سنڌ جي شاعرن پنهنجي شاعري جا گنج ڀري ڇڏيا آهن. سنڌ جي قومي شاعر سريچ سجاولي شايد اهڙين حسينن لاءِ ڪجهـ هن طرح شاعري ڪئي آهي.
سُرما وجهي،ڏيئي ڦڻيون، پاڻي ڀرڻ لاءِ پدمڻيون،
گڏجو هلن پنج ست ڄڻيون،هيڏن ڪنڌن سان ڪامڻيون،
ڪِن کي نٿون، ڪِن کي وينڍڙا، سِر تي سمورين سينهڙا،
گُجرن ڀريا پاڻيءَ گهڙا، ڪن ڪڇ تي ڪن ٻيلهڙا،
هو لاڏ مان لڏنديون اچن، ڏس لاڏيون مهراڻ جون،
جنت الفردوس آهن، ٻئي ڪنڌيون مهراڻ جون.
هاڻي جڏهن ٿر ۾ مذهبي انتهاپسندي وڌي آهي. هندو نياڻين جو اغوا عام جام ٿي ويو آهي. يعني جڏهن کان بندوقچي ٿر ۾ انسانن جي شڪار لاءِ لٿا آهن تـ انهن نوجوان نينگرين مٿي تي دلا رکي نڪرڻ ڇڏي ڏنو آهي. شابس هجي عمر بادشاهـ کي جنهن مارئي سان زوري زبردستي نـ ڪئي، پر اڄ جا منصف ڪنهن غيبي پريشر ۾ اچي هڪ منٽ ۾ فيصلو ٻڌائي ٿا ڇڏين. قانون جي رکوالن جي سامهون هندو نياڻي نـ پر ڪا ٻڪري نظر ايندي آهي. اخباري اطلاعن مطابق جيڪڏهن ڪو قانون جو رکوالو فيصلي ۾ دير ٿو ڪري تـ ان جي خلاف ڪافر جي فتوا صادُر ٿيو وڃي.
اسان جڏهن ڪاسبي جي مندر ۾ پهتاسين تـ اتي يوسف فقير نابينا راڳ رنگ جا سُر ڇيڙيا. اسان مان ڪنهن دوست فرمائش ڪئي تـ فقير راڻو ٿي وڃي، پر ٿر جي ماڻهو کي سارنگ کان وڌيڪ ٻيو ڪجهـ پسند ڪيئن ايندو. ڇو جو ان ۾ برسات جو ذڪر آهي. فقير ٻڌايو تـ آئون جيڏي مهل سُر سارنگ ڇيڙيندس تـ مور پاڻهي اچي ويندا. واهـ فقير واهـ، هن اڃا شاهـ جي سُر سارنگ مان پهريون ڏوهيڙو مڪمل ئي نـ ڪيو هوندو تـ مورن جا ٽهوڪا پڪواز ۽ باجي تي هڪ عجيب قسم جو روح کي راحت ڏيندڙ سُر ملائڻ لڳا. ان کان پوءِ ڊاڪٽر تُلسي جي اوطاق تي ٿڌي لسي جو دور هليو، جنهن نينهن وارن کي اڻ پيتي جا نشا ڏيئي ڇڏيا. اُتي ڪاسبي ۾ مون کي ٻـ عورتو ڏيکاريون ويون جن کي ڪارا لباس پيل هئا. ٻڌايو ويو تـ انهن کي ريٻاري چئبو آهي. اهي ماڻهو دودو سومرو جي خاص خدمتگارن ۾ شامل هئا. جڏهن دودو سومرو شهيد ٿي ويو تـ انهن ماڻهن اصل ويس وڳا لاهي ڦٽا ڪيا ۽ ڪارا ڪپڙا پائڻ شروع ڪيائون، جيڪي اڄ ڏينهن تائين نـ لاٿا اٿن. وري جڏهن موجودهـ دور ۾ محمد ميان سومرو صدر ٿيو، ۽ انهن ماڻهن وٽ آيو ۽ چيائين تـ “ هاڻي سومرن کي بادشاهي ملي ويئي آهي. اوهان هاڻي ڪارا ڪپڙا لاهيو. ” پر ڪاسبي جي ريٻارين چيو تـ “ سومرن کي بادشاهي تـ ملي ويئي آهي، پر سنڌ اڃا آزاد نـ ٿي آهي، اسان ڪارا ڪپڙا انهي ڏينهن لاهينداسين جڏهن سنڌ آزاد ٿيندي. ”
ان کان پهرين “جين” مندر بـ ڏٺو سين، جنهن جا عبادتگذار هاڻي سنڌ جي علائقي ننگر پارڪر ۾ موجود ڪونـ آهن. اسان جي ميزبان ڊاڪٽر اورنگزيب ساند چواڻي تـ اهي 16 ۽ 17 عيسوي صدي ۾ هتان هجرت ڪري ويا هئا. ان باري ۾ ڊاڪٽر امان ميمڻ جو چوڻ آهي تـ “جين” مذهب جا پوئلڳ احمد آباد انڊيا ۾ موجود آهن. ڪجهـ سال اڳ اسلام جي مجاهدن افغانستان ۾ وڏي پيماني تي جين مندر ڊاهي پٽ ڪيا هئا. جڏهن افغانستان ۾ طالبانن انهن جا مندر مسمار پي ڪيا تـ دنيا جي ڪنهن بـ ڪنڊ مان انهن جي پوئلڳن جو احتجاجي آواز ٻڌڻ ۾ ڪو نـ آيو. بقول مشڪور ڦلڪاري جي تـ هن مذهب جا پوئلڳ رت وهائڻ کي حرام سمجهندا آهن.
اسان جي ميزبان ڊاڪٽر اورنگزيب ساند ۽ ڊاڪٽر تُلسي اسان جي خدمت ۾ ڪنهن بـ قسم جي ڪسر نـ ڇڏي،آئون انهن جو شڪر گذار آهيان. جيڪڏهن منهنجو نوجوان دوست زبير لغاري 700 ڪلو ميٽر گاڏي نـ هلائي ها تـ اهو سفر ڪيئن پورو ٿئي ها، ان سان گڏ ساجد ڀٽي جي ڪمپني پڻ سفر ۾ منهنجي لاءِ ڪيئي سهولتون پيدا ڪيون. ان کان سواءِ ٻـ نوجوان دوست شڪارپور مان، آزاد انور مهر ۽ حيدر آباد مان فراز علي شيخ فيس بڪ ۽ نيٽ جي ذريعي مون سان گڏ رهيا. سندن تند بنا تنوار گڏ نـ هجي ها تـ سفر ذرا ٻسو ٻسو پيو لڳي ها. منهنجو پٽ افراز نظام لغاري پڻ سڄي سفر ۾ دلداريون ڏيندو رهيو. واپسي تي ايڊيشنل ڊپٽي ڪمشنر بدين ڊاڪٽر علي نواز ڀوت جو ڪلوئي ۾ ماجهاندو، ڊاڪٽر عبدالله سومري جي بدين ۾ دل جي گهراين مان چانهـ، نوجوان دوست ابراهيم اوٺو وٽ ماتلي ۾ ماهي کير جا گلاس سڄي سفر جا ٿڪ لاهي ڇڏيا. ائين هي اسان جو تاريخي سفر واپسي ۾ حيدرآباد ۾ اچي ختم ٿيو