فنانس ڊويزن ۾ واپسي
جيئن آئون اڳئي اهو لکي آيو آهيان تـ تقريبن 1990ع ڌاري مون وري واپس فنانس ڊويزن اچي جوائن ڪئي. انهي سال ۾ اسان اڃا 17 گريڊ ۾ هوندا هئاسين . فنانس ڊويزن ۾ مون کي ايڪنامڪ ايڊوائزر ونگ ۾ پوسٽنگ ملي. هي اها ونگ آهي جيڪا وقت جي حڪومت کي ضرورت پٽاندڙ اقتصادي معاملن بابت صلاح مشورا ڏيندي رهي ٿي. انهي ونگ جو مکي ڪم سال جي آخر ۾ بجيٽ کان هڪ ڏينهن اڳ، ملڪ جو اقتصادي سروي جاري ڪرڻ آهي. انهي ۾ گڏيل طور سماجي توڙي اقتصادي معاملن متعلق انگ اکر ۽ اقتصادي حال احوال ڏنل هوندو آهي. آئون اڃان ان زماني ۾ ريسرچ آفيسر هوندو هوس. ايڪنامڪ ايڊوائزر ونگ ۾ مون کي Prices يعني قيمتن واري سيڪشن ۾ رکيو ويو. منهنجو جيڪو باس هو انهي جي عادت هوندي هئي تـ صبح جو آفيس اچي ڪلاڪ کن ويهي پوءِ هليو ويندو هو ۽ واپس وري موڪل جي ٽائم کان ٿورو اڳ ايندو هو. جڏهن تـ مون تي سختي ڪندو هو تـ آئون ڪمرو نـ ڇڏيان. آئون رڳو ڪنهن ٻئي ڪمري ۾ پنهنجي دوست محمد ابراهيم نظاماڻي وٽ چانهـ چڪو پيئڻ ويندو هوس تـ منهنجي شام جو شامت اچي ويندي هئي. جڏهن تـ قيمتن وارو سيڪشن اهڙو حساس هوندو هو جو هر وقت ڪو نـ ڪو مسئلو موجود هوندو هو. دنيا ۾ OPEC وارا تيل جون قيمتون هيٺ مٿي ڪندا هئا تـ باهـ منهنجي سيڪشن ۾ لڳي ويندي هئي. مطلب تـ اهو ڏسڻو پوندو هو تـ OPEC جي قيمتن جي ردوبدل جي ڪري پاڪستان ۾ تيل جي قيمتن تي ڪيترو اثر پوندو ۽ ان سان مهانگائي ڪيتري وڌندي. ان زماني ۾ تيل جي قيمتن ۾ ڦير گهير صرف بجيٽ ۾ ٿيندي هئي. اهو سڀ ڪجهـ فنانس ڊويزن ۾ ٿيندو هو. مون کي هر هفتي فيڊرل بيورو آف اسٽيٽسٽڪس مان ملڪ جي قيمتن جي تازه ترين رپورٽ ملندي رهندي هئي. ان کان سواءِ هندستان وارو پاڪستان جو سفارتخانو هر هفتي دهلي جي خاص رڌ پچاءُ جي شين (kitchen items) جو قيمتون موڪليندو رهندو هو. ائين پرائس سيڪشن ۾ مون چڱو خاصو رڳڙو کاڌو ۽ ڪافي سکيا بـ ٿي. هوڏانهن منهنجا دوست، جنهن ۾ ابراهيم نظاماڻي مرحوم مون کي هر وقت چيڙائيندو رهندو هو، تـ تون باس کان ٻئي نمبر تي آفيسر آهين، هو توکي اسان سان ملڻ کان ڇو ٿو روڪي. ان وقت آئون چڙندو هوس تـ انهن کي مزو ايندو هو. اڳتي هلي ڪجهـ وقت کان پوءِ اسان جي ايڪانامسٽ ۽ پلينر گروپ ۾ وڏي پيماني تي ترقيون ٿيون. اسين سڀ 17 گريڊ وارا 18 گريڊ ۾ پروموٽ ٿي وياسين. مون وارو باس بـ 19 گريڊ ۾ پروموٽ ٿي ويو. فنانس ڊويزن ۾ ايتريون جڳهيون ڪو نـ هيون، سواءِ منهنجي باقي سڀني جي پوسٽنگ ٻاهر ٿي. آئون انهن جي مجبوري ٿي پيس جو price سيڪشن ڪو هلائڻ لاءِ تيار ئي ڪو نـ هوندو هو. هي سڀ هليا ويا ٻين منسٽرين ۾، آئون پرائس سيڪشن جو انچارج يا ائين کڻي چئجي تـ چڱو مڙس ٿي ويهي رهيس. انهي تي هڪڙو واقعو ٻڌندا هلو تـ ايڪنامڪ سروي ۾ ڪجهـ اهڙا انگ اکر هوندا آهن جنهن تي پريس جي خاص نظر هوندي آهي. جهڙوڪ انفليشن، جي ڊي پي گروٿ، پاپوليشن، انويسٽمينٽ وغيرهـ. جيئن تـ قيمتن جو سيڪشن مون وٽ هوندو هو سو انفليشن آئون ڪڍندو هوس. نوي جي ڏهاڪي جا پهريان سال هئا. ان سال مهانگائي گهڻي هئڻ جي ڪري اهو انگ ڊبل ڊجٽ ۾ پئي ويو. جيڏي مهل قيمتن جو چيپٽر ايڪنامڪ ايڊوائزر وٽ پهتو تـ هن مون کي سڏائي چيو تـ “انفليشن جو انگ مٿي پيو وڃي، انهي تي گورنمينٽ جا لاهـ نڪري ويندا، انهي کي ڪجهـ گهٽ ڪر.” مون عرض ڪيو تـ ڊيٽا سڄي ساري FBS موڪلي آهي، آئون ڇا ٿو ڪري سگهان، هُن مون کي چيو تـ ڊيٽا برابر انهن موڪلي آهي پر فارمولو تـ تون لڳائيندو آهين. پوءِ مون اهڙي هٿ جي صفائي ڏيکاري هئي جو ان سال انفليشن اڌو اڌ گهٽجي يعني ڊبل ڊجٽ مان ڦري سنگل ڊجٽ ۾ اچي ويو هو. (10 کان جيڪي بـ مٿي انگ آهن، اهي ڊبل ڊجٽ چئبو آهن. مثال 12،14،26،77 وغيره، پر جيڪي 10 کان گهٽ انگ آهن اهي سنگل ڊجٽ آهن مثال1،4،6،7،9 وغيره) سرڪار جي واهـ واهـ ٿي وئي. ائين وقت گذرندو رهيو اسان بـ نيون نيون شيون سکندا رهياسين. اهو ياد رکڻ گهرجي تـ سڄي دنيا ۾ انگن اکرن جي هيرا ڦيري ٿيندي رهندي آهي، جنهن کي انگريزي ۾ Fudging of Figures چئبو آهي يا پنهنجي پاڻ کي سچو ثابت ڪرڻ لاءِ Revised Figures بـ جاري ڪيا ويندا آهن .