اسان جي تر جا ڪامريڊ
مولوي محمد يعقوب حاجاڻو “ ساقي”
مولوي محمد يعقوب حاجاڻو، تخلص ساقي، جي والد جو نالو سونهارو خان حاجاڻو هو . هن عمرڪوٽ ويجهو جنم ورتو، سندس پيءُ هڪ غريب پورهيت هو . هن صوفي فقير لڳ پلي خاندان جي ديني مدرسي، جيڪو چئونري وارن پَليَن جو مدرسو سڏبو هو، مان مولانا قراني ۽ ٻين مشهور ديوبندي عالمن کان ديني تعليم حاصل ڪري مولوي بڻيو. ان بعد هن برصغير ۾ هلندڙ تحريڪن مولانا امروٽي ۽ مولانا عبيدالله سنڌي جي“ تحريڪ ريشمي رومال” مولانا عطا الله شاه بخاري جي “مجلس احرار اسلامي” ۽ علامه عنايت الله مشرقي جي “خاڪسار تحريڪ” ۾ هڪ سرگرم ڪارڪن جو ڪردار ادا ڪيو. انهي سلسلي ۾ ّ خاڪسار تحريڪ جي قافلي سان ريل رستي دهلي روانو ٿيو. خانيوال جنڪشن تي انگريز فوج طرفان کين روڪڻ جي ڪوشش ڪئي ويئي. جنهن تي هنن جو فوج سان جهيڙو ٿي پي، جنهن دوران خاڪسار رُڪن الدين قريشي ڪوٽڙي وارو شهيد ٿي ويو. باقي هڪ سئو جي لڳ ڀڳ سمورن قافلي ۾ شريڪ خاڪسارن کي گرفتار ڪري ملتان جيل ۾ رکيو، جنهن ۾ هن کي به ٻه سال سزا ڏيئي جيل ۾ رکيو ويو، ان بعد آزاد ٿيو. جيل ۾ هي برصغير ۾ انگريزن خلاف هلندڙ تحريڪن بابت مڪمل ڄاڻ حاصل ڪندو رهيو. هن جي ذهن ۾ انقلابي نظريا ڀرجي ويا ۽ هي مولوي مان ڪامريڊ ٿي ٻاهر نڪتو. هي پوري زندگي مختلف تحريڪن سان واڳيل رهيو. حيدر بخش جتوئي جي “هاري حقدار پارٽي” جو تمام اهم رڪن هو. سائين جي ايم سيد سان به سندس ويجهو تعلق رهيو. آخري عمر ۾ به هن پنهنجي گهر کي هڪ سکيا آشرم بڻائي ڇڏيو. جتي نوجوانن ۾ سياسي بصيرت پيدا ڪندو رهيو. جنهن آشرم ۾ آئون ۽ مشڪور ڦلڪارو به شامل ٿياسين ۽ شروعاتي سياسي سکيا ورتي سين. مولوي صاحب شاعر به هو، سندس تخلص ساقي هو. سندس گهر اسان جي ڳوٺ کان ڪجهـ فاصلي تي هوندو هو. جڏهن بـ گلاب لغاري ايندو هو تـ منهنجو مهمان هوندو هو. مون ۽ مشڪور ڦلڪاري سندس هڪ انٽريو بـ ڪيو پر بدقسمتي سان اها ڪيسٽ مون کان گم ٿي وئي.
مولوي صاحب عمر جي آخري ساهـ تائين انقلاب لاءِ سوچيندو ۽ وس آهر جدوجهد ڪندو رهيو. هي خوددار ايترو هو جو جڏهن سندس ماضيءَ جو ساٿي مير علي احمد ٽالپر، ضياءُ الحق جي حڪومت ۾ وزير دفاع ٿيو ته هن جي پيريءَ، جسماني بيمارين ۽ غربت کي ڏسندي، کيس مدد ڪرڻ جي سلسلي ۾ هڪ ماڻهو هٿان پئسن جو لفافو موڪليو. مولوي صاحب اهو لفافو کولڻ کانسواءِ ئي کيس واپس ڪندي چيو ته مير صاحب جي مهرباني پر منهنجي نظر ۾ هو مري ويو آهي ۽ مون ڪڏهن به مزارن تي وڃي پنهنجي مراد حاصل ڪرڻ لاءِ دعا ناهي گهري . انهي لاءِ مون کي سندس ڪنهن به مدد جي ضرورت ناهي . حالانڪ انهي وقت مولوي صاحب جو وقت فاقه ڪشي ۾ گذرندو هو .