سعودي عرب ڏي تياري
“سعودي عرب وڃڻ وقت ايئرپورٽ تائين آء به ڇڏڻ هلندوسانءِ” بابا چيو. کين ڪراچي جو نئون اڏو ڏسڻ سان گڏ مونکي ڀلاري پٽ ڏي روانو ٿيڻ لاء همٿ افزائي ڪرڻي هئي. نه ته اسان وٽ ڀاڪر پائي يا روئي در تائين موڪلائڻ جي رسم شروع کان نه رهي آهي.
ٻارنهن سالن جو هئس ته مونکي ڪيڊٽ ڪاليج موڪليو ويو هو.
پهريون دفعو گهر کان پري وڃي رهيو هوس. لاڏلو ٻار هئس. پر وڃڻ وقت بابا اهڙو ڏيک ڏنو ڄڻ آئون ڀر واري گهر ۾ ٿوري دير لاء پيو وڃان، ماءُ، ڏاڏي ۽ پڦيون بابا جي ڊپ کان ويجهو نه آيون. ڏاڏي جنهن مونکي نپايو، تنهن اکين ۾ پاڻي آڻي ڪجهه ڏک ڀريا ڊائيلاگ چوڻ چاهيا ٿي پر بابا ان کي جهلي ڇڏيو. جيتوڻيڪ آءُ پنهجي خواهش سان وڃي رهيو هوس پر ان مهل منهنجي دل ايڏي ٻُڏي رهي هئي جو بابا، امان، پڦي يا ڏاڏي، ڪو به ڀاڪر پائي چوي ها ته ٻچو وڃي پيو، اڪيلو ڪيئن هاسٽل ۾ رهندو! ته آئون ان موڊ ۾ هوس ته بئگ اتي ئي اڱڻ ۾ رکي، وڃڻ کان پڙ ڪڍي بيهي رهان ها، پر ڪو به ويجهو نه آيو. آئون گهر جي چائنٺ ٽپي در کان ٻاهر نڪتس ڪنهن به موٽڻ لاء سڏ نه ڪيو.
ان کان وٺي اڄ ڏينهن تائين ڪنهن سان به ڀاڪر پائي اوڇنگارون ڏئي يا در وٽ بيهي موڪلائڻ واري scene اسان وٽ ٿئي ئي ڪانه. بابي جو چوڻ آهي ته ائين ڪرڻ سان ويندڙ جي دل ويتر سست ٿئي ٿي. اهيو ايئن آهي جيئن ڪو ٻار ڌڪو کائي ته بهتر آهي ته ڏسجي ئي نه. لنوائي ڇڏجي. گهڻو ڌڪ نه لڳو هوندس ته پاڻهي ئي ماٺڙي ڪري اٿي ويندو. پر جي هن جي ڪرڻ سان وٺي گهوڙا پٽ ڪبي ته ٻچي کي الائي ڇا ٿي ويو ۽ ڳراٺڙيون پائي پڇبس ته بچي ته وئين توکي ڏاڍو ڌڪ لڳو، ته هن کي نه لڳو هوندو، ته به وٺي روئندو.
بهرحال ٻين کي اهيو ڪيئن لڳي پر منهنجي پوء ڪڏهن به گهر ڇڏڻ تي دل سست نه ٿي.انٽر بعد چٽگانگ پڙهڻ ويس، ته به اڪيلو هوس. نه فقط ڳوٺ مان پر سڄي سنڌ مان آئون پهريون ۽ اڪيلو هوس. گهر مان ان وقت به ايئن ڪڍيو ويس ڄڻ گهٽيء ۾ ڪلاڪ ٻن لاء کيڏڻ پيو وڃان. ان وقت 63-1962ع ۾ بسين ٽئڪسين ويندي هوائي جهازن جو اهڙو تکو سلسلو نه هو جهڙو اڄ آهي. بئگ کڻي ٽانگي ۾ چڙهي هالا جي بس اسٽاپ تي وڃبو هو. بس جي انتظار ۾ ڪلاڪ چٽ.بس ايندي هئي ته اڄ وانگر اڌ ڪلاڪ ۾ ڊائريڪٽ حيدرآباد نه اچي ڇڏيندي هئي.هڪ هڪ ڳوٺ ۾ ساهي پٽيندي هلندي هئي. اڄ به انهن ڳوٺن جا نالا ڪنهن سهڻي شعر جي سِٽَ جيان ياد آهن. ڀٽ شاهه ،جاڙا واٽر، بائو ديرو، کنڊو، کيبر، مٽياري وغيره. ان بعد ٽرين رستي ڪراچي آيس، ٻئي ڏينهن هڪ هوائي جهاز ۾ ڍاڪا ۽ ٽئين ڏينهن ڌڪا ٿاٻا کائي چٽگانگ پهچي ويس. ان مان اهو فائدو ٿيو جو هر وقت هوش هواس کليل رکڻا پيا ٿي. ڪو ٻيو گڏ هلڻ وارو، ٻُڌائڻ وارو ۽ بار ڍوئڻ وارو نه هو. تعليم بعد جهازن جي نوڪري- سدائين سفر ۾. ڪراچي ۾ به جهڙو مهمان وانگر. ڪراچي ۾ جهاز جي هوندي ڪيترن مائٽن جا قضيا يا شاديون مراديون ٿيون هونديون پر جهاز جيsailing ڪري موڪل نه ملندي هئي . ڪڏهن مونکي ڏک ٿيندو هو به ته بابو يڪدم سمجهائيندو هو ته اها نوڪري کنئي اٿئي ته ان جي ڊيوٽي پوءِ ايئن ئي ڏيڻي پوندي. موڪل هرگز ڪرڻي ناهي.
ڪي ڪي نوڪريون ٽيليفون آپريٽر کان ريل گاڏي هلائڻ وارن جون اهڙيون ٿين ٿيون جن ۾ عيد جي ڏينهن به نوڪري ڪرڻو پوي ٿي. ڳالهه پسن دناهي ته اهڙي نوڪريء ۾ ئي نه اچجي. اهيو ئي سبب آهي جو ڪيترن عرب ملڪن ۾ پاڪستانين کي نوڪري نه ٿي ملي جو هو هر عيد برات يا مائٽ مٽ جي موتي فوتي، غمي خوشي تي موڪلون ڪن ٿا ۽ وٺيو پنهجي ملڪ ڀڄن ۽ ڪيل واعدي کان دير سان ئي موٽن ٿا. ان معاملي ۾ سنڌين جون ته اڃا گهڻيون شڪايتون آهن ته هو ڪراچي ۽ اسلام آباد ۾ به ٽِڪي نٿا نوڪري ڪن. منهجا به اهي ڪم هجن ها جيڪڏهن بابو شروع کان اهيو رويو اختيار نه ڪري ها.
ان تان مونکي ياد آيو ته ڪيترن ماڻهن وٽ موڪلائڻ هڪ وڏي رسم آهي. چڱيء طرح نه موڪلائڻ تي ٻئي ڌريون دل ۾ ڪن ٿيون. ڪراچي ۾ سال کن هڪ جهازي دوست جي گهر سامهون رهڻ ٿيو.هو انهن ڏينهن ۾ سفينه عرب جهاز جو چيف انجنيئر هو. سفينه عرب جهاز مسافرن جو جهاز هو.عمري يا حج لاء ٻارهو ئي مسافر کڻي ايندو ويندو هو. هفتو ڪراچي ۾ رهندو هو.هفتو ڪراچي کان جدو لڳائيندو هو. ان بعد هفتو جدي ۾ ترسي وري ڪراچي ايندو هو ۽ ٻئي سفر جي تياري ڪندو هو. يعني هر مهيني سفينه عرب ڪراچي کان روانو ٿيندو هو ۽ ست ڏينهن گهر ۾ رهڻ بعد sailing واري ڏينهن تي صبح جو جنهن وقت اسان جو دوست گهران نڪرندو هو ته موڪلائڻ لاء منظر ڏسڻ وٽان هوندو هو. ماء پيء ۽ ڀائر ڀيڻون، ڀائيٽيا ڀاڻيجا وري وري ڀاڪر پائي موڪلائيندا هئس. (زال اڪثر ساڻس هلندي هئي) ڪيترا ته روئيندا به هئا. “مامون جلدي آنا”.ڪا ڀاڻيجي در تي بيهي رڙ ڪندي هئي. “ ڀاء وسارجان نه” ڪا ڀيڻ چوندي هيس . “پٽ شل ڪوسو واء به نه لڳئي. جهاز سنڀالي هلائجان” ماء چوندي هئس ( هاڻي Red Sea ۾ ڪوسو واء ته ڇا سال جا ڇه مهينا انجڻ روم ۾ ڄڻ باه هوندي آهي ۽ سنڀالي جهاز نه هلائيندو ته پاڻ به مرندو ٻين کي به ماريندو)
بهرحال موڪلائڻ تي هڪ وڏو سين ٿيندو هو. پاڻ جيسين ڪار ۾ وهي ۽ ڪار هلي تيسين ڏهه پندرنهن گهر جي ڀاتين( جن ۾ عورتن جو تعداد وڏو هوندو هو) جون دانهون هونديون هيون. اوڙي پاڙي وارا درن ۽ درين جي اوٽ ۾ بيهي لقاءُ ڏسندا هئا . اسان جي گهر جو در سامهون هو سو اسين گهر ۾ ويٺي اهيو تماشو ڏسندا هئاسين ۽ جڏهن به ان قسم جون رڙيون ڪُوڪوُن ٿينديون هيون ته سمجهي ويندو هوس ته اڄ سفينه عرب جهاز لنگر کڻندو. جهاز جو ڪئپٽن ۽ ريڊيو آفيسر به منهجا دوست هئا. منجهن ڪو ڪم هوندو هو ته هن موڪلائڻ واري چتاء تي ياد اچي ويندو هو ۽ کين فون ڪري وٺندو هوس جو پوء هو يڪا ٽي هفته غائب رهيا ٿي.
سو مهيني ۾ هڪ دفعو سفينه عرب جي ڪراچي کان Sailing ٿيندي هئي ۽ اسان جي گهر اڳيان اهيو ڪم ٿيندو هو. آئون پنهجي دوست کي چيڙائيندو به هوس ۽ هو شڪي ٿي گهڻو ئي مائٽن مٽن کي سمجهائيندو هو پر سائين هو ڪٿي ٿا مڙن. مونکي چوندو هو تون ته ڇٽو پيو آهين. هڪ مائٽ مٽ ڳوٺ اٿئي ۽ ٻيو جهاز اهڙو اٿئي جو ڪراچي ڇڏي ٿو ته پوء يا نصيب سال ڏيڍ ٻاهر پيو ڦري، موٽڻ جو نالو ئي نه ٿو وٺي
هڪ دفعي ٽي ڏينهن به نه ٿيا ته وري روڄ پِٽڪو ۽ موڪلائڻ لاء خدا حافظ ٿي ويو. وائڙو ٿي ويس ته هي اڃان هاڻ ته جهاز جي Sailing ٿي. ٽن ڏينهن ۾ موٽي به آيو ۽ وري وڃي پيو ڇا؟ ٻاهر نڪري رڙ ڪري دوست کان پڇيم جيڪو ٺهي ٺڪي ڪار ۾ ويٺو هو. شيشو هيٺ ڪري کلندي چيائين ان ڏينهن Sailing ڪينسل ٿي ويئي هئي سو موٽي آيو هوس،هاڻي وري وڃان پيو. دعا ڪر ته جهاز هلي ، انجڻ پرابلم اٿس.”
ڪيترا ماڻهو ٻاهر وڃڻ کان اڳ مائٽن مٽن ، دوستن يارن کان Farewell دعوتون گهري وٺندا آهن. پر اسان جي ملڪ ۾ مهيني ٻن يا سال ٻن جي ڪورس، نوڪري يا ڪنهن دوري جي جيترو ٿي سگهي ڳاله به نه ڪجي . ڪهڙي خبر ته آخري وقت تي اهيو پروگرام ڪئينسل ٿي وڃي ۽ اهيو ڪيترن سان ٿيو به آهي. ڪيترا ته خوش ٿي ٻاهر پهچندا به آهن. پوءِ حڪومت جي تبديلين يا ٻين سببن ڪري کين هفتي ٻن بعد واپس گهرايو ويندو آهي. ويچارا ڪنهن کي منهن ڏيکارڻ جهڙا نه ٿيندا آهن. ان ڪري ان سلسلي ۾ جيترو ماٺ (low profile ) ۾ رهجي اوترو بهتر. “ ڏسجي ڏسجي “ پيو ڪجي ته بهتر. باقي “عبرت” اخبار ۾ جيڪڏهن توهان پئسن تي ڪالم لکندا آهيو ته پوء مهينوکن اڳ ۾ ڀلي ٻڌايو ته جيئن وڃڻ تائين توهان جو حساب چڪتو ٿي سگهي.