ينبو ۾ پهچڻ
“اوستائين پهچائڻ جو گهڻو وٺندين؟” مون اڳيان بيٺل پورٽر کان پڇيو.
“ڏهه ريال.” هن وراڻيو. (يعني پنجاسي رپيا کن، اڄڪلهه سعودي ريال ساڍن اٺن رپين برابر آهي).
“اهو اگهه تنهنجو آهي يا هتي جو مقرر ٿيل آهي.” مون پڇيو.
“اهو ايئرپورٽ طرفان مقرر ٿيل آهي، مٿان جيڪي توهان کي وڻي اهو ڏجو.” هن فضيلت سان چيو.
“بهتر ٿيندو اڳواٽ طئي ڪجي.” مون چيومانس. ڇو جو اهڙن هنڌن تي جتي وقت جي به کوٽ هجي اتي بعد ۾ بحث ڪرڻ ڌارئين مسافر جي فائدي ۾ نه آهي.
“ٻارنهن کڻي ڏجو.” هن چيو. ۽ مون اندازو لڳايو ته همراهه شريف ٿو لڳي. ڪجهه لالچ ڪري ڪجهه مجبوري ڪري اهڙن هنڌن ۽ موقعن تي مسافر مان گهڻي کان گهڻو ڇنيو پٽيو وڃي ٿو. ڇو جو ڪن ڪن ملڪن ۾ مزورن کي مقرر ڪيل مزدوريءَ جو وڏو حصو رشوت طور کيس نوڪري ڏيڻ واري سپروائيزر کي ڏيڻو پوندو آهي يا پوليس کاتي کي.
“سڀ پئسا توکي ملن يا ان جو حصو ايئرپورٽ وارن کي به ڏيڻو پوي ٿو.” مون پڇيومانس.
“سڀ مون کي ملن.” هن وراڻيو. ۽ دل ۾ مون سوچيو ته اها سٺي ڳالهه آهي جو مزوري کي سڄي مزور ملي ٿي. ان تي ڪو سيٺ، ڪو دادا ديرو نٿو ڄمائي.
“ڪٿي جو آهين؟” مون کي جيتوڻيڪ پاڪستاني لڳو ٿي. شڪل توري اڙدو ڳالهائڻ مان پر تڏهن به پڪ لاءِ پڇيومانس.
“انڊيا جو.” هن ٻڌايو.
“ڪهڙي هنڌ جو آهين؟.” مون تعجب مان پڇيو.
“راجستان جو.” هن ٻڌايو.
“راجستان ۾ اڙدو هلي يا ڪا ٻي زبان؟” مون پڇيومانس.
“راجستان ۾ ڪيتريون ئي زبانون هلن ٿيون. اسين مارواڙي ڳالهايون. باقي اڙدو يا هندي ٿوري ٿوري آئي ٿي، وڌيڪ هتي اچي سکيس.”
هتي ته توکي عربي سکڻ کپي.” مون کلندي چيومانس.
“عربي به اچي وڃي، پر عربن سان ڪو واسطو ئي نٿو رهي. جتي رهون، کائون پيئون ۽ ڪم ڪريون ٿا. اتي سڀ پاڪستان هندستان جا ئي آهن. ويندي هتي ايئرپورٽ تي به انهن ئي ملڪن جا گهڻا آهن. باقي ٻيا انگريزي ڳالهائين ٿا.” هن ٻڌايو.
ڳالهيون ڪندي ڪندي هن اچي مون کي ينبو ڏي ويندڙ هوائي جهاز واري ڪائونٽر وٽ پهچايو. سامان ۽ ٽڪيٽ ڏيئي ايئر ڪمپني جي آفيسر کان جهاز ۾ چڙهڻ جو بورڊنگ ڪارڊ ورتم ۽ اچي ان حصي ۾ ويٺس جتي مون جهڙا ينبو ڏي ويندڙ مسافر ويٺا هئا. سامهون وڏي هال جيترو حصو ننڍن ڪٽهڙن سان مسجد لاءِ وقف هو. چار پنج عرب ۽ هڪ ٻه ننڍي کنڊ جا همراهه پنهنجي هٿ جو سامان پاسي تي رکي نماز پڙهي رهيا هئا. مون سستي محسوس ڪئي. “ڪهڙي پٽ تي اچي پهتو آهيان. هرو ڀرو نماز جو وقت نه وڃايان.” منهنجي اندر جي انسان مون کي احساس ڏياريو. ٻي گهڙيءَ اٿي کڙو ٿيس. باٿ روم ۾ وڃي وضو ڪيم، جتي مٿي ذڪر ڪيل ڪورين مستري ڦٽل نل ٺاهيندي نظر آيو. گهر کان ٻاهر يا ولايت ۾ بوٽ ۽ جوراب لاهي پير ڌوئي وري جوراب چاڙهڻ . .خاص طرح سرد ملڪن ۾، اسان جهڙن سستن لاءِ نماز نه پڙهڻ لاءِ وڏو بهانو رهي ٿو.
“ڳالهه ٻڌ،” منهنجي مٿين ڳالهه ٻڌي هڪ دفعي اردن جي جهازي انجنيئر عبدالڪيرم سئيڊن ۾ مون کي سمجهايو هو، “نماز پڙهڻي آهي ته ان مسئلي جو حل آهي. هڪ ته اڄ کان پوءِ مون وانگر بنا ڪهين وارو بوٽ پاءِ، جيئن بيٺي بيٺي لاهي پائي سگهين. ٻيو ته ضروري ناهي ته جوراب لاهي پوءِ ٿڌي پاڻيءَ سان پير ڌوئجن. گهران پير ڌوئي نڪرڻ تي وضو مهل ٺلها آلا هٿ جورابن سان ڍڪيل پيرن کي گهمائڻ ڪافي آهن.”
اسان سان گڏ سئيڊن ۾ رهندڙ مسلمان ملڪن مان هڪ مٿيون اردني عبدلڪريم ۽ هڪ سوڊاني عبدالهادي تغالي (جيڪو خارطوم بندرگاهه جو وڏو آفيسر آهي) ٻئي انهن مسلمانن مان هئا جيڪي مسجد ۾ سڀ کان اڳ پهچندا هئا. ٻئي فخر سان چوندا هئا ته هنن ڪڏهن به روزو يا نماز نه وڃائي آهي. ٻنهي جي سڄي عمر يورپ ۽ آمريڪا جي شهرن ۾ تعليم وٺندي ۽ اتي ئي نوڪري ڪندي گذري آهي ۽ آئون ٻين کي ۽ خاص پنهنجو پاڻ کي انهن ماڻهن جا مثال ڏئي سڌارڻ جي ڪوشش ڪندو آهيان ته اهي به ته انسان آهن. هو ڪيڏو پرهيزگار ۽ متقي هجڻ جي باوجود ڪيترو نهٺا ۽ نماڻائي وارا آهن. سندن ڳالهه ڳالهه ۾ الحمدالله، ماشاالله يا دعا ڪجو گنهگار آهيون، جهڙا جملا هن وقت به ڪنن ۾ ٻُري رهيا آهن.
سعودي عرب جي گاديءَ واري هنڌ رياض کان ينبو ويندڙ جهاز ايڏو ڪو وڏو نه هو. هڪ ٻه پاڪستاني يا هندوستاني به ويٺل هئا، پر گهڻي قدر انڊونيشي ۽ فلپينو هئا. جن گهرن ۽ ڪارخانن ۾ مزدوري ڪئي ٿي يا وري يورپ پاسي جا گورا هئا، جيڪي ينبو شهر جي پيٽرو ڪيميڪل فئڪٽرين ۾ انجنيئر يا ٽيڪنيشن هئا. سعوديه هوائي جهاز جي هن فلائيٽ ۾ به چانهه نصيب نه ٿي. هن اڏام ۾ پاڪستاني ايئرهوسٽس بدران مصري ۽ فلپينو ايئر هوسٽس هيون. سعوديه ايئر ڪمپني جي ايئر هوسٽس جي ڊريس ڪجهه اهڙي آهي جنهن ۾ هوءَ سڀ کان گهڻو ڍڪيل رهي ٿي. مٿي تي به ٽوپي ۽ ان مٿان رومال نما پوتي رهيس ٿي.
رياض کان ساڍا ٽين بجي جهاز ٽيڪ آف ڪيو ۽ ساڍي پنجين بجي ڌاري ڳاڙهي سمنڊ جي هن بندرگاهه واري شهر ۾ هيٺ لهڻ شروع ڪيو. هڪ پاسي سمنڊ.... بحر الاحمر هو ۽ ٻي پاسي ريتي ئي ريتي. سمنڊ جي ڪناري وٽ عمارتون ۽ فئڪٽريون ئي فئڪٽريون نظر آيون. جيڪي جيئن جيئن جهاز هيٺ لهندو ويو ته چٽيون ۽ وڏيون ٿينديون ويون. ينبو جا هي تيل ڇاڻڻ ۽ صاف ڪرڻ جا ڪارخانا، دنيا ۾ وڏي ۾ وڏا چيا وڃن ٿا. هونءَ سعودي عرب جو تيل آمريڪا ويندو هو جتي صاف ٿي مختلف شڪلين . .جهڙوڪ گاسليٽ، ڊيزل، آڪٽين، بينزين، ليوب آئل جهڙن جدا جدا Grades ۾ ٿيندو هو. جيڪو پوءِ آمريڪا دنيا جي مختلف ملڪن کي وڪڻندي هئي. ويندي سعودي عرب کي به انهن کان وٺڻو پوندو هو. پوءِ فيصل بادشاهه اهو ئي فيصلو ڪيو ته ڪچو مال ايئن موڪلڻ بدران ڇو نه اسان پاڻ وٽ ئي Process ڪيون ۽ آمريڪا ڇو ايڏو فائدو رکي. ڪيترا ماڻهو آمريڪا جي ڏمر کان ڊنا ٿي ته ايئن ڪرڻ سان آمريڪا بهادر ڪاوڙجي پوندو ۽ جيڪڏهن سعودي عرب تي حملو ڪيائين ته ڇا ٿيندو. جيڪو تيل يا مال قدرت ڏنو آهي اهو به هليو ويندو.
“اسان کي ان بابت سوچڻ نه کپي. اهڙي صورت اچي وئي ته اسان رڻ پٽ ۾ رهڻ جا اڃان عادي آهيون. وري ساڳي رڻ پٽ ۾ جهوپڙو يا تنبو هڻي وڃي رهنداسين ۽ کير ۽ کجين تي گذارو ڪنداسين.” مرحوم شاهه فيصل چيو هو ۽ پنهنجي فيصلي تي اٽل رهيو. اڄ سعودي عرب نه فقط تيل جو وڏو Producer آهي، پر Processor پڻ آهي.