سنڌ ۽ سنڌين کان واقف آهيو
بدر شهر جي ٻهراڙيءَ ۾ ٽي چار سکر پاسي جا هاري مليا. هو هتي کجين جي باغن ۾ مزوري ڪن ٿا. يعني هتي عرب زميندار جي باغ ۾ باغائي، هاري يا پرويهت _ جيڪي به سڏيو، مهيني جي پگهار تي سالن کان ڪم ڪن ٿا. هڪ همراهه کي ته ٻارهن سال ٿي ويا آهن، جنهن وري پوءِ پنهنجن ٻين مائٽن ۽ ڳوٺائين کي هتي آندو. (هينئر چٽي طرح ياد نه اٿم پر شايد وارهه يا قمبر جو ٻڌايون. هڪ همراهه ته شهدادڪوٽ جو به هو.) مون کانئن پگهار جو پڇيو.
منجهن جيڪو پراڻو هو، تنهن ٻڌايو ته کيس ڏيڍ هزار ريال ملن ٿا ۽ ٻين کي هزار کن ريال. هزار ريال اڄ ڪلهه جي ريٽ مطابق اٺ هزار کن رپيا ٿيا.
“پوءِ توهان خوش آهيو يا نه” مون پڇيومان. مون سمجهيو ته هو ٿوري پگهار جي شڪايت ڪندا.
“ الله جو شڪر آهي.” هنن وراڻيو.
“ پر ڪيترا ته دانهو ٿا ڪن ته هزار ريال پگهار ڪجهه به نه آهي. مهنگائي وڌي وئي آهي.” مون چيو.
“ اها ڳالهه پنهنجي جاءِ تي،” انهن مان هڪ جواب ڏنو جيڪو لڳو ٿي ته ڪي درجا پڙهيل به هجي.
“ پر ڳوٺ جي مقابلي ۾ اسان هتي سکيا محسوس ڪريون ٿا.”
“ اهو ڀلا ڪيئن؟ مون پڇيو.
“ اسان هارين نارين، پورهيتن مزورن لاءِ جهڙي سنڌ جي گرمي تهڙي هتي جي گرمي. جيستائين ڪمائيءَ جو سوال آهي ته ڳوٺ فصل لهڻ تي به ايترو نٿي مليو جو بچت ٿئي. سڀ قرضين حوالي هو. هتي اسان کي سال تي اڌ منو لک ٿئي ٿو، جيڪو اسان جي زميندار کي به نٿو ٿئي. رهائش عرب جي ڏنل آهي. ماني ٽڪي ڪا اوچي ڪانه ٿا کائون، جيڪا ڳوٺ به نٿي کاڌيسين. پاڻ هتي هفتي ڏيڍ ڪڏهن گوشت به چکون ٿا.” هن وراڻيو.
“ ڀلا توهان جي عرب ڪفيل يعني زميندار جو توهان سان ڪيئن رويو آهي. يعني ڪيترن عربن لاءِ _ خاص ڪري اڻ پڙهيل زميندار، ڪارخانيدار ۽ دڪانن جي عرب مالڪن لاءِ چيو وڃي ٿو ته موڊ تي هلن ٿا. ريچڪ اچين ٿو ته سٺو هلن ٿا، نه ته ڪڏهن ڪڏهن دڙڪو دهمان ڪن ٿا.” مون چيومانس.
“ سائين ڳالهه ٻڌو. توهان پاڻ به سنڌي آهيو. سنڌ ۽ سنڌين کان واقف آهي. پنهنجو پڙهيل يا اڻ پڙهيل زميندار، وڏيرو ڇا گهٽ جاهل آهي؟ هو غريب هارين، ڪمين ڪڙمين سان ڪهڙو سلوڪ هلن ٿا ان جي توهان سان ڪهڙي ڳالهه ڪيون. هي سعودي عرب پرديسين لاءِ قيدخانو ضرور آهي، پر اسان سنڌي غريبن لاءِ پنهنجو وطن به قيدخاني کان گهٽ ناهي. سنڌي زميندار وڏيري جي نظر ۾، هن وٽ ڪم ڪندڙ سنڌي هاري، هڪ غلام ۽ زر خريد ٻانهي مثل ناهي ته ٻيو ڇا آهي؟ ۽ ان قيد خاني کان وري به هي بهتر آهي. پنهنجي ديس ۾ نه اسان جو سر سلامت نه ٻارن ٻچن جو.”
“ ڇا ٻار ٻچن سان هتي رهو؟” مون پڇيومان.
“ نه. پر ڳوٺ جي مقابلي ۾ هتي پگهار سٺو ملڻ ڪري پنهنجي ٻارن کي شهر (سکر، خيرپور، روهڙي) ۾ رکيو اٿئون جتي هو پڙهي به رهيا آهن.” هنن مان هڪ ٻڌايو.
“ منهنجي ته پٽ ڪاليج به پورو ڪيو آهي. هن سال حج تي سائين شاه صاحب (خورشيد شاهه وزير تعليم) کي عرض ڪيم ته سائين ڪٿي اسان جي ڇوڪري کي به لڳرائي ڇڏيو. پاڪستان ٺهيو آهي پر اسان جي ڳوٺ مان ته ڪو ماستر يا پوليس وارو به اڃان نه ٿيو آهي. سائينءَ کي الله خوش رکي. تر جي ماڻهن جا هو مڙيئي ڪم ڪري ٿو.” ٻئي همراهه ٻڌايو.
“ ڀلا هي ڳالهيون (مضمون) اخبار ۾ ڏيان ته ڪنهن لاءِ نياپو يا سلام دعائون ڏيڻ چاهيندئو.” مون پڇيومان.
“ ٻيو ته ڪو نياپو يا احوال ڪونه آهي، تبوڪ ۾ رهندڙ اسان جي سڀني ڳوٺائين کي سلام رسن.” هن چيو.
“ هتي جي اخبار جي نه پر سنڌي اخبار جي ڳالهه ڪريان ٿو.” مون ٻڌايومان.
“ سنڌ جڏهن وڃو ته اسان جا خط کڻي وڃجو ۽ اتان پوسٽ ڪجو.” هنن مان هڪ چيو.
“ ضرور. آءُ ياد رکندس. وڃڻ وقت توهان وٽان خط کڻندو ويندس. مون چيومان. سعودي عرب ۾ ايترا ته پاڪستاني، هندستاني، فلپيني رهن ٿا جو انهن ملڪن جا هوائي جهاز روزانو اتي جا ماڻهو کڻي وڃن ٿا. ڪيترن هنڌن تي پاڪستاني رپئي واري ٽڪيٽ ٻي رپئي ۾ ملي. جيڪا لفافي تي هڻي وطن ويندڙ همراهن کي اتي پهچي خط پوسٽ ڪرڻ لاءِ ڏين. يعني هتان پوسٽ ڪرڻ تي ڏيڍ ريال (تيرهن رپيا) خرچ ڪرڻ بدران ٻن رپين ۾ پوسٽ ٿيو وڃي. هتان پوسٽ ٿيل خط ڏهن ڏينهن ۾ پهچي. تنهن کان ٻي رپئي جي ٽڪلين وارو پاڪستان مان پوسٽ ٿيل خط ٻن ڏينهن ۾ پهچيو وڃي.