سعودي عرب ۾ نوڪري جو مسئلو
مٿين پٺاڻ وانگر هڪ حيدرآباد دکن جي درزيءَ سان خبر چار ٿي جيڪو جهڙي تهڙي چؤديواريءَ ۽ ڇت هيٺيان ڪپڙا سِبي ٿو. اهو ڪمرو يا ڪوٺي مالڪ پنهنجي گهر جي اڱڻ ۾ بلاڪ رکي ٺاهي ڏِني اٿس. جنهن جي ويزا تي هُو گذريل اٺن نون سالن کان آهي. گلف جي جنگ بعد هن درزي هن مُلڪ ۾ پئسي جي ايتري سختي ٿيندي ڏِٺي آهي جو هاڻ هو هتي رهڻ بدران واپس هندستان وڃڻ چاهي ٿو. “عرب ڪفيل توکي مهيني ۾ گهڻو پگهار ڏي؟” مون پُڇيومانس.
“توبهه ڪريو. هو مون کي ڇا ڏيندو؟ هُن هي ڪمرو ٺاهي ڏنو آهي ته ويهي پورهيو ڪريان. هٿ جو هُنر اٿم. مشين ڌاڳو سُٽ به پنهنجو ٿو وٺان ان هوندي به مهيني ۾ ڪمائي مان هزار سوا هن کي ڏيان ٿو.” هُن ٻڌايو.
“اهو هر مهيني مقرر اٿئي يا مهيني ۾ گهٽ وڌ.؟” مون پُڇيومانس.
هونئن ته مقرر هو پر هاڻ سوا سال کان اُها ڪمائي نه رهي آهي ۽ منهنجو ڪفيل عرب پاڻ به ڏسي ويٺو ته ڇا ٿو مليم. پوء ان سارو ڏيو جان ڇڏايانس.” هُن ٻُڌايو.
“پوءِ پنهنجو دُڪان ڇو نه ٿو ڪڍين؟” مون چيومانس.
“هتي سعودي عرب ۾ ڪوبه پنهنجو دُڪان کولي نه ٿو سگهي. پنهنجو خريد ڪندو ته به ڪفيل جي نالي ۾ رهندو. جي هو ڪڏهن به بگڙي پيو ته توهان جو هڙ ويو. ۽ نه ڪي وري کيس ڇڏي ٻي وٽ ڪم ڪري سگهان ٿو جو منهنجو پاسپورٽ هن وٽ سوگهو آهي. ٻي وٽ ڪم ڪرڻ لاءِ واپس وطن وڃي وري ٻي ويزا وٺي اُن تي اچڻو پوندو ۽ هڪ دفعو وري هيڏو خرچ ڪرڻ بعد ٻي وٽ ماڻهو سوگهو ٿيو وڃي. ۽ هُن جي مرضي تي هلڻو ٿو پوي. پاسپورٽ هُن وٽ رهي ٿو. توهان ڇا ٿا ڪري سگهو؟”
هي درزي جيڪو حيدرآباد دکن جو آهي. اردو تمام سُٺي ڳالهائي ٿو. سندس ڳالهين ۽ اخلاق مان لڳي ٿو ته سُٺي گهر جو ۽ سُلجهيل انسان آهي. پڙهيل ڳڙهيل پڻ ضرور هوندو. پر حالتن جي مجبوري جي ڪري هتي هن حال ۾ آهي. پڙهيل جي نه به آهي ته به حالتن جو ڳوڙهو اڀياس ڪيو اٿس. کيس افسوس آهي ته جيتوڻيڪ مُسلمانن کي (يعني عربن کي) رب پاڪ دولت سان مالا مال ڪيو پر هنن دولت کي ايترو صحيح طرح استعمال ۾ نه آندو آهي جيترو آڻڻ کپي. ويتر عادتون بگڙجي ويون اٿن. ٻار هوشيار ٿيڻ بدران سڪيلڌا يا جنهن کي چئجي ته کرجي پيا آهن. ڊگريون حاصل ڪرڻ بعد ڊاڪٽري ۽ انجنيئري جهڙا ڌنڌا به نه ٿا پُڄنن. رڳو ڀائين ته مئنيجر ٿي ويٺا هُجون. ڪم ٻيا پيا هنن پاران ڪن. اسان جهڙن مُلڪن جي ماڻهن کي ته غلام سمجهن ٿا.
هن ٻُڌايو ته اسان جي مُلڪ جي ماڻهن کي هتي گهڻو رهڻ نه کپي. ٻه چار سال ڪمائي، پئسو بچائي، پنهنجي مُلڪ ۾ پنهنجو ڌنڌو ڪرڻ کپي. نه ته هتي ماڻهو ذهني مريض ٿي پوي. پنهنجي مُلڪ ۾ انسان جنهن آزاديءَ سان هلي سگهي ٿو انهي جو احساس هتي اچي ٿئي ٿو. جنهن پئسي لاءِ ماڻهو هتي اچي ٿو اهو هڪ ته ڏينهون ڏينهن گهٽبو وڃي. عربن پنهنجو ضرورتون ۽ شؤق ايترا وڌائي ڇڏيا آهن جو سندن ئي پورت مُشڪل سان ٿئي ٿي. ٻي ڪنهن کي وڏي دِل ڪري پورهئي جو اجورو ڏيندي ٻَرو چڙهين ٿو. پئسي جي حالت اها وڃي ٿي آهي جو اڄ کان ٻه سال اڳ وڳي جا 45 ريال سلائي وٺندا هئاسين. هينئر وڳي جا 30 ريال آڇ ٿئي ٿي. عرب عورتون يا مردن سندن وڳا کنيو اچن ۽ چون ٽيهن ۾ سِبي ڏين ته ڏي نه نه ٺهيو. مجبورن ها ڪرڻي پوي ٿي. جو اڄ ڪلهه هڪ ته ورلي ڪو گراهڪ اچي ٿو ۽ جيڪو اچي ٿو ان کي به جي موٽائي ڇڏبو ته کائبو ڇا؟ هونئن ٻن وڳن جا نوي ريال ملندا هئا. هينئر ٻن جا سٺ ملن ٿا. جنهن مان ڏهه پندرنهن ته ڌاڳو، ٻيڙو، سئي کايو وڃي، جو اهي سيون به هاڻ وڃن مهانگيون ٿينديون. يعني ٻن وڳن تي چاليهه پنجاهه ريال مس ٿا ملن. هن درزي جهڙا دُڪان يا هلڪي ڦُلڪي سيڌي سامان جا دُڪان عرب دنيا جي گهٽيءَ گهٽيءَ ۾ ملندا. گهر ٺهرائڻ مهل ڪيترا عرب اڱڻ واري ٻاهرين ڀت سان هڪ يا ٻه دُڪان به ٺهرايو ڇڏين. پوءِ انڊيا پاڪستان مان ڪو درزي يا دُڪاندار گهُرايو ويهارين ته سندن گهر جا ڪپڙا به مُفت سِبي ڏي. ۽ ٻين جا سِبي جيڪي ڪمائي اُن مان به کين حصو پتي ڏي. يعني گهر ويٺي ٻي جي پورهئي ۽ مزدوريءَ مان چانهه پاڻي جو خرچ ڪڍيو ويٺا آهن. “سياڻا چئبا”.ڪنهن چيو.
“جي نه به هئا ته هاڻي ٿي ويا آهن.” ٻئي چيو.
“اهڙي نموني پئسو ڪمائڻ کي ڪو سياڻپ سڏي ٿو ته پوءِ واقعي سياڻا سڏبا.” ٽئين چيو.