عربن بابت مختلف رايا
جدي کان مڪي شريف تائين جو سفر ايئن آهي جيئن حيدرآباد کان نواب شاه يا دادو کان شڪارپور. سعودي عرب ۾ ريل گاڏي عام نه آهي پر روڊ رستا تمام سٺا آهن يعني جيئن دنيا جي سڌريل ملڪن جا ٿين. اسين پاڪستاني – خاص ڪري سنڌ جا رهواسي سڄي عمر سجاول ، بدين ، مورو، شهدادپور ۽ ڏوڪري قنمبر وارن ڀڳل رستن تي هلي هلي اهڙا ذهني ۽ جسماني مريض ٿي پيا آهيون جو ٻين ملڪن جا نارمل رستا ڏسي انهن اڳيان به صفت استعمال ڪرڻ ضروري ٿا سمجهون ته رستا سٺا آهن. صاف رستا آهن. جيتوڻيڪ اهيا ساڳي ڳاله ڪنهن ملائيشيا ، سنگاپور ، ويندي ڪينيا، يا نائيجيريا جهڙي ملڪ جي ماڻهوء سان ڪبي ته هو يڪدم حيرت مان چوندو What do you mean? – يعني رستا ته ايئن ئي ٿيڻ کپن.هنن کي ڪهڙي خبر ته هڪڙا سندن رستا آهن جيڪي ٻارهو ئي مينهن ۾ پيا پسن. وڏيون وڏيون ٽرڪون پيون هلن ته به رستا آهن. ۽ هڪڙا سنڌ جا رستا آهن جيڪي موت جون کاهيون آهن. جيتوڻيڪ ٺهرائڻ تي في ڪلوميٽر خرچ اسان وٽ به ساڳيو اچي ٿو ۽ Labour charges (مزدوري) به گهٽ آهي.
بهرحال هن کان اڳ منهجو هتي سعودي عرب ۾ داڻو پاڻي نه هو. هڪ دفعو حج جا فارم ڀريم. نالو به نڪتو پئسا به جمع ڪرايم ته اتي ڪويت کان سندن بندرگاه جي چارج سنڀالڻ لاء ليٽر اچي ويو ۽ مون اهو ئي سوچيو ته ڪويت جيڪو سعودي عرب سان ايئن گڏيو پيو آهي جيئن سنگاپور ملائيشيا سان يا هانگ ڪانگ ڪئينٽن چين سان. جتان روزانو بس مديني روانو ٿئي ٿي. آفيس ويندي ڪويت جي بس اسٽاپ تان روز لنگهندو هوس. پر پوء خبر پئي ته اڃان مونکي آئي مهينو اڌ به نه ٿيو آهي ان ڪري سعودي عرب وڃڻ لاء موڪل گهٽ ۾ گهٽ ٽن مهينن بعد ملندي يعني حج لاء ٻئي سال وڃي سگهان ٿو. ۽ ٻئي سال ذوالحج اچڻ کان گهڻو اڳ مونکي پنهجي ڪراچي آفيس طرفان ٽوڪيو ( جاپان) موڪليو ويو. جتي هڪ نئون جهاز مالاڪنڊ ( جيڪو هينئر پنهجي مقرر زندگي پوري ڪري گريس پيرڊ ۾ سفر ڪري رهيو آهي) ٺهي رهيو هو. ان جي سنڀال ڪرڻي آهي ۽ جنهن جي مڪمل ٿيڻ تي ان کي هيڏانهن هوڏانهن- خاص ڪري آمريڪا (U.S.A) ۽ ڪيوبا ڏي وٺي وڃڻو هو.
سئيڊن ۾ ٻه سال رهڻ دوران، سعودي عرب کان آيل چئن عربن سان منهنجي تمام سٺي دوستي ٿي ويئي هئي. هو عمر ۾ مونکان ننڍا منهنجن ڀائيٽن ڀاڻيجن جيڏا هئا پر هڪ ئي هنڌ ڪم ڪرڻ ڪري سٺي واقفيت ٿي ويئي. منهنجو گهر به سندن پاڙي ۾ هو. زالن ٻارن سان رهندا هئا. ٻين کان ۽ هڪ ٻئي کان پڙدو ڪندا هئا پر منهنجي منهن تي پوندا هئا. انگريزي ڪمزور هين سو آفيس ۾ ان ڪم ۾ سندن مدد ڪندو هوس ۽ گهر ۾ ڪڏهن ڪڏهن سندن ٻار هوم ورڪ پڇڻ ۽ ڪمپيوٽر سکڻ لاء منهنجي ٻارن وٽ ايندا هئا. سئيڊن ڇڏڻ وقت انهن سعودي اچڻ لاء ڏاڍو زور ڀريو. پاڪستان پهچڻ تي به خط ۾ توڙي فون تي چوندا رهيا. هڪ دمام ۾ آهي ٻيو جدي ۾ ۽ ٽيون ينبو ۾. ٽئي بندرگاه آهن پر دمام جو بندرگاه سعودي عرب جي اوڀر جو بندرگاه آهي ۽ نار (Gulf) ۾ آهي ، جنهن جي ڀر ۾ دوحا،دبئي (U.A.E) آهن ۽ نار جي هن پاسي ايران آهي. ننڍي هوندي کان ڪتابن ۾ سمنڊ جي هن ٽڪري- نار جو نالو ايراني نار Persian Gulf پڙهياسين ۽ پاڪستان کان عربستان ۽ ايران تائين واري ويڪري سمنڊ جو نالو عربي سمنڊ. پر هاڻي جيئن ته هي هڪ سياسي مسئلو ٿي پيو آهي ۽ ايراني هن کي ايراني نار ۽ عرب هن کي عربي نار ٿا سڏين ان ڪري اسان به يورپي ڏاهن (Diplomats) وانگر فقط نار(Gulf) سڏينداسين. هي اهو مسئلو آهي جنهن تي فيصلو ٿيڻ ڏاڍو ڏکيو ٿي پيو آهي .
جدو ۽ ينبو سعودي عرب جا اولهه وارا بندرگاه آهن ۽ ڳاڙهي سمنڊ (Red Sea) ۾ آهن. جنهن کي عربي ۾ بحر احمر سڏجي ٿو. هي ڳاڙهو سمنڊ عدن جي ڪنڊ کان وٺي سئيز ڪئنال تائين آهي. يورپ ويندي يا موٽندي جهازن جو هتان لنگهه ٿئي ٿو جو سئيز ڪئنال ميڊيٽرينن (ڀونچ) سمنڊ ۽ ڳاڙهي سمنڊ کي ملائي ٿو. ڪراچي کان سامونڊي رستي ويندي وقت پهرين عدن اچي ٿو . ان بعد سعودي عرب جو هڪ ننڍو بندرگاه جيزان، تنهن بعد جدو ۽ پوء ينبو.
منهجو پهرين ارادو جدي وڃڻ جو هو. پر جنهن دوست وٽ وڃي رهيو هوس ان جي جيزان بدلي ٿي ويئي . ان ڪري في الحال جدي ۾ رهڻ جو ارادو لاهي ڇڏيم. ان بعد دمام وڃڻ جو پئي سوچيم ته ينبو واري دوست حسن ويزا به موڪلي ڏني. نقشي ۾ ڏٺم ته ينبو مديني جي تقريبن ايترو ويجهو آهي جيترو مڪو جدي بندرگاه کي. وڃڻ جو پڪو ارادو ٺاهيم پر آفيس وارن موڪل نه ڏني، دل ۾ سوچيم ته هي ڪراچي واري جهازن جي نوڪري ڇڏي سعودي عرب هليو وڃجي جڏهن ته ويزا آهي ۽ اتي جا عرب دوست نوڪري لاء به چون پيا. ڪا انڌي منڊي نوڪري پاڻ وٽ يا ڪنهن ٻي آفيس ۾ ڪڍي وٺندا يا ٻيو نه ته ڪنهن دڪان اسٽور تي ئي ويهي وقت پاس ڪري سگهجي ٿو. مطلب آهي پاڪ جاين جي ويجهو رهڻ. اڃان ان ٻڏتر ۾ هوس ته اتي ڪئپتين بشير وسطڙو سان ملاقات ٿي . تنهن سختي سان روڪيو؛ “ عربن وٽ وڃڻ کان ماٺ ڪري اتي ويٺو هج” پاڻ ڪنهن زماني ۾ مون واري ارادي سان ويو هو پر Adjust ٿي نه سگهيو ۽ سگهو ئي موٽي آيو . عربن جي Behaviour جي جيڪا شڪايت ڪيائين ٿي ته مغرور آهن، اسان ايشين کي فقير ۽ نيچ ٿا سمجهن وغيره، ان جي ڳاله ٻين به ڪيترن ڪئي ٿي.
ظهير بابر جيڪو مون وانگر جهازن جو چيف انجنيئر ٿي ملڪ ملڪ گهميو آهي، سئيڊن ۾ به مون وانگر ٻه سال رهي آيو آهي . تنهن سان صلاح ڪيم . تنهن فون تي کلي چيو؛
“وڃ ڀلي . پر ............”
“ پر ڇا -؟” مون زور ڏئي پڇيو مانس.
“ اتي سوشل زندگي آهي ئي ڇا. تو جهڙو ماڻهو جيڪو يورپ، جپان ويندي آمريڪا ۾ رهيو ، اهو اتي سعوديءَ جي خشڪ زندگي ۾ ڇا محسوس ڪندو. ڏاڍي اڪيلائي لڳي ٿي “ . هن سمجهايو.
“ پر آئون ملائيشيا جهڙي ملڪ ۾ به ته رهي آيو آهيان جيڪو هڪ جنگل آهي ۽ خاص ڪري آئون هڪ ٻيٽ جهڙي هنڌ تي هوس”. مون وراڻيو مانس
“ اهو صحيح آهي . اتي به اڪيلائي آهي ، پر ان کي ماڻهو منهن ڏئي ٿو، ڇو جو مڪاني ماڻهن سان ملڻ جلڻ جي ته آزادي آهي. اتي اسان کي ڪو گهٽ سمجهي ٿو ته ڪو پاڻ جهڙو ۽ ڪو پاڻ کان مٿي به ته سمجهي ٿو. ملڪ جي هڪ ڪنڊ کان ٻي ڪنڊ تائين اچڻ وڃڻ جي آزادي آهي. پر سعودي عرب ۾ اتي جو مڪاني ماڻهو اسان کي ڌاريون ۽ ڌڪاريل سمجهي ٿو، اڇوت ۽ اڻ سونهون سمجهي ٿو. “ ظهير سمجهائڻ جي ڪوشش ڪئي. سندس ڳالهيون بنا شڪ جي حقيقت تي مبني هونديون آهن.
وڃڻ جي جيڪا تياري ڪري رهيو هوس اها ٿڌي ڪري ڇڏيم. بئگ جا خالي ڪري ڇنڊائي هيم ان ۾ ڪپڙا وجهڻ بدران واپس اسٽور روم ۾ رکي آيس. “ تون هڪ دفعو وڃي چڪر ته ڏئي اچ. پوء به دل نه لڳئي ته موٽي اچجانء. “ بابي سمجهايو. پر مون “ ڪجهه مهينا رکي پوء ويندس.” چئي گالهه ٽاري ڇڏي. عرب دوست فون تي اچڻ جو پروگرام پڇيو.
“ يار بس في الحال ارادو نه آهي. ڏينهن ٻن ۾ توکي ويزا واپس ٿو ڪريان.ڀلي ٻي ڪنهن کي موڪلي ڇڏ”. مون وراڻيومانس.
“ ايئن نه سوچ. ويزا تو وٽ پئي هجي. اهيا سال لاء آهي .سال پورو ٿئي ته موڪلجانء ته وري رنيو ڪري موڪليندومانء. جڏهن به تنهجي اچڻ جو موڊ ٿئي ته رڳو فون ڪجانء ته ايئرپورٽ تان اچي وٺي ويندوسانء.” ينبو جي عرب دوست حسن وراڻيو.
اسان جي هڪ ٻئي دوست محمد علي ڏيپلائي ٻڌي افسوس ڪيو. پاڻ اڄ کان ٻه ڏهاڪا کن سال اڳ چار پنج سال سعودي عرب ۾ رهي آيو هو. تنهن مونکي هڪ وار سعودي عرب وڃڻ لاء سمجهايو.” ميان عرب مغرور آهن ته ڀلي هجن،اسان جو هنن سان ڪهڙو واسطو. تنهجي اوڏانهن وڃڻ ڪري ٻين جو به ڀلو ٿي پوندو.هنن توکي ويجهڙائي کان ٻه سال ڏٺو آهي. تو جهڙو ماڻهو هنن لاء به ڪارآمد ثابت ٿيندو. تون ضرور وڃ. چئين ته ٽڪيٽ جا پئسا به ڏيائين پر وڃ ضرور.”
شام جو عباسي شهيد اسپتال جو ڪن نڪ ۽ ڳلي جو سرجن اسان وارو دوست سرفراز شاه آيو. تنهن سان حال ڪيم ته عجيب وچٿر ۾ آهيان، ظاهري طرح ته عرب پنهجي ملڪ گهرائڻ جو ڏاڍو زور ٿا ڀرين. سئيڊن ۾ ٻه سال گڏ هئا، اتي به ڏاڍيون عزتون ڏيندا هئا. هاڻ ايئن نه ٿئي جو ٻيڙيون ساڙي – يعني نوڪري ڇڏي اتي پهچان ته هو سڃاڻن به نه.
ڊاڪٽر سرفراز شاه پنهجا فلمي ٽهڪ ڏئي چيو؛ “ بابلا ! متان ويو آهين انهن عربن وٽ. مون سان گڏ (خبر ناهي ڪهڙي ملڪ جو نالو ورتائين شايد آسٽريا، جتي هو پلاسٽڪ سرجري پڙهيو آهي ) هڪ عرب هو. هر ڳاله آئون سمجهائيندو هومانس .هو مون کي Sir ,Sir ڪري سڏيندو هو. آخري ڏينهن ۾ چوي ته سعودي عرب هلان جتي هو مونکي پاڻ سان گڏ اسپتال ۾ وڏي نوڪري ڏيندو. چيومانس بابلا! مون ٻڌا هٿ. هتي تون جنهن تنهن اڳيان مونکي سر! سر! چوندو وتين. اتي پهچڻ سان مائٽن مٽن کي ٻڌائيندو وتندين ته “هَذا الرجال مسڪين” هي مسڪين ماڻهو پاڪستان کان هتي مون وٽ آيو آهي”
پنهنجي ننڍپڻ جي دوست، ڪلاس ميٽ ۽ روم ميٽ ڪموڊر اشفاق بيگ کي اهيو به ٻڌايم ته آئون وڃان پيو، پر چيو مانس؛ “جيڪڏهن سعودي عرب ۾ نوڪري ملي ته ڇا خيال آهي وڃڻ کپي يا نه؟”
“ مائٽ آئون ته هرگز صلاح نه ڏيندس.”هن وراڻيو. اسان اسڪول جي ڏينهن کان يعني ڪيڊٽ ڪاليج کان هڪ ٻئي کي مائٽ چئون.
“ڇو ڀلا-؟” مون وضاحت گهري مانس.
“ بس عبادت ۽ حج لاء مڪي مديني وڃجي باقي نوڪري پورهئي لاء عربن جي دنيا ۾ هرگز نه رهجي. سخت ٽيڙيء خور آهن. ڪا social زندگي ناهي .اڪيلو ماڻهو بور ٿيندو رهي ٿو.”
جيڪڏهن اڪيلائي آهي ته مونکي ضرور وڃڻ کپي ڀلي ڪو نه ڳالهائي، آئون اڪيلو رهڻ ۾ خوشي محسوس ڪندس. لکڻ پڙهڻ لاء وقت ملي ويندو.هتي ڪراچي ۾ ته سڄو ڏينهن ملڻ جلڻ ۾ پورو ٿئي ٿو. ڪا ذاتي زندگي نه رهي آهي .” مون چيومانس.
“ اهو صحيح آهي ته هڪ پڙهيل لکيل ماڻهو کي اڪيلائپ محسوس نه ڪرڻ کپي. ڪرنل ڪومبس ڇا چوندو هو جنهن کي ڪتابن پڙهڻ جو شوق آهي اهو ڪڏهن به هن دنيا ۾ اڪيلو محسوس نه ڪندو. جنگل ۾ به هن کي ڪتان ساٿ ڏين ٿا. ڪتاب سڀ کان سٺا دوست آهن. پر تڏهن به هڪ حد ٿئي ٿي. ماڻهو سوشل جانور آهي . ڪڏهن ڪڏهن ڪنهن سان ملڻ جلڻ تي دل چوي ٿي”
“ يار آئون وڃڻ چاهيان ٿو. ڪجهه عرصي لاء. مون سعودي عرب نه ڏٺو آهي. دل لڳي ته رهي پوندس، نه ته مهينو ٻه رهي موٽندس. منهجي ڇهه مهينا کن موڪل آهي . اها Avail ڪرڻ چاهيان ٿو.