لاش کي وطن موڪلڻ مان ڪهڙو فائدو
يورپ ۾ ٻه سال رهڻ دوران ڪيترن ئي ملڪن ۾ ننڍيون ننڍيون Trips لڳنديون هيون جن ۾ وڃڻ لاء ويزا خاطر آئون خاص ڪري ان عرب ( جيڪو مون کي دعوت ڏئي گهرائي رهيو هو) سان گڏ ڪڏهن جرمني ۽ ڊئنمارڪ جي، ته ڪڏهن ناروي پولينڊ جي سفارتخاني ۾ ويندا هئاسين ۽ گهڻو ڪري اتي جو اتي يا ڪلاڪ اندر ويزا جو ٺپو هڻي ڏيندا هئا. هڪ سفارتخاني - شايد يونان يا ترڪي جي، پاسپورٽ رکي چيو ته سڀاڻي اچي کڻي وڃو ته اسان واري عرب دوست ڊزن کن عربي ۾ تکا لفظ چئي ڏنس ۽ مونکي چيائين: “ هي شرافت آهي هنن جي . اسان ڪي چور هجون ته پوء توهان ايئن تنگ ڪريو. هاڻ وري سڀان به موڪل ڪري هنن نوابن وٽ اچون. اڻ سڌريل ڪنهن جاء جا.”
۽ هاڻ سوچيم سعودي عرب وڃان يا نه وڃان پر جي ويس ته پنهنجي عرب دوست کي سندس سفارتخاني جو احوال ضرور ٻڌائيندس. جنهن جي Dealings مان بقول سندس: يا اسان ويزا وٺڻ وارا چور آهيون يا سفارتخاني وارا اڻ سڌريل آهن.
منهنجي پويان بيٺل هڪ پڙهيل ڳڙهيل ۽ واپاري نوعيت جي همراه ٻڌايو ته مونکي جيڪا ويزا آهي اها نوڪري جي ويزا آهي، ان لاء هڪ ته ان عرب کان سندس ڌنڌي جو سرٽيفڪيٽ وٺڻ ضروري آهي، ٻيو ته مونکي ان ويزا جي في ساڍا اٺ هزار رپيا بئنڪ ۾ جمع ڪرائڻا پوندا.( جيڪا چه مهينا کن اڳ تائين فقط پنج سئو رپيا هئي) ۽ پوء Protectorate آفيس ۾ پڻ پنج ڇهه هزار رپيا ڏيڻا پوندا.
“اهي ڇا جي لاء-؟” مون معلوم ڪرڻ چاهيو ٿي.
پروٽيڪٽوريٽ پاڪستاني حڪومت جو کاتو آهي، جيڪو پاڪستاني پورهيتن جو ولايت ۾ ديکڀال ڪري ٿو.مري وڃڻ تي سندن لاش وطن ڏي واپس ڪري ٿو.” هن ٻڌايو
ديک بهال ته پاڪستانين جي جيڪا ٿئي پئي اها ته آئون به گذريل چوٿو صديء کان ڏسندو اچان، پر مري وڃڻ بعد لاش ڪهڙو ڏوهه ڪيو جو ان کي به بخشيو نٿو وڃي ؟” مون مرڪندي هن کان پڇيو.
“جيئن پنهنجي اباڻِ وطن ان کي دفن ڪيو وڃي “ هن ٻڌايو.
“ ڇو-؟” مون پڇيو.
“ جيئن پنهجي اباڻي قبرستان ۾ پنهجن مائٽن جي ڀر ۾ دفن ڪيو وڃي .” هن ٻڌايو.
“ان سان ڇا ٿيندو. گناهه معاف ٿي ويندا؟” مون پڇيو.
“تڏهن به پنهجي ڌرتي تي ته ايندو.”
“منهنجي خيال ۾ ته هي سڄي ڌرتي رب پاڪ جي آهي. بلڪه سڄي ڪائنات جنهن ۾ خبر ناهي ڪيتريون ڌرتيون ۽ سج چنڊ تارا آهن. هو ته رب العالمين آهي. عالمن جو رب. سڄي ڪائنات ۾ اسانجي هڪ ڌرتي جو گولو ته ٽٻڪي برابر آهي. ڌرتي جي چاهي هڪ ڪنڊ ۾ دفن ڪيو وڃي يا ٻي ڪنڊ ۾. قيامت جي ڏينهن سڀني کي اٿي پنهجي اعمالن جو حساب ڪتاب ڏيڻو آهي، ويندي انهن کي به جيڪي بمن جي ڌماڪن ۾ ڇيتيون ڇيتيون ٿيو وڃن...... ويندي اهي به جيڪي حادثن ۾ پرزا پرزا ٿيو وڃن........ جيڪي وچ سمنڊ تي جهازن ۾ مريو وڃن ۽ کين لاهي سمنڊ ۾ ڦٽو ڪبو آهي. ۽ ڏسندي ئي ڏسندي لاش کي مڇيون ڳڀا ڳڀا ڪري وينديون آهن.” مون پنهجي پويان واري واپاري سيٺ ۽ ان پويان ٻيٺل هڪ سرمي جي دڪاندار مولانا کان ڪو صحيح جواب معلوم ڪرڻ چاهيو ٿي. پر ڪنهن نه ڏنو يا شايد ڪو به جواب ڏيڻ جي موڊ ۾ نه هو.