مسجد نبوي ڏي رستو
گهر مان نڪرڻ وقت سوچيو هوم ته پنهنجي اندازي موجب روانو ٿيڻ بدران وقت بوقت ماڻهن کان پڇندو صحيح ۽ سڌو رستو وٺي مسجد نبوي تائين ويندس، جيئن واپسي تي به اهو ئي وٺي اچان ۽ ٻين نمازن تي به اچڻ وڃڻ ۾ آساني رهي. پر هاڻ ٻاهر نڪرڻ تي ڪوبه ماڻهون ڇيڻو نظر نه آيو ۽ پنهنجي idea مطابق اڳتي وڌيس جيڪو دراصل ڪار رستي اچڻ لاءِ صحيح ۽ oneway رستو هو. چند قدم هلڻ تي ئي هڪ ڪار عمر جي گهر کان پنج ڇهه گهر پري واري در وٽ اچي بيٺي. منجهس پٽڪن سان سوڊاني عرب ٻارن سميت هئا، جيڪي قرباني جا ٻڪرا ذبح ڪرائي انهن جو گوشت کڻي موٽيا هئا. عراق جي لڙائيءَ کان پوءِ يمن، سوڊان ۽ اردن جي رهاڪن کي حج کان علاوه نوڪري يا گهمڻ جي ويزا تي بندش آهي، ڇو جو عراق، ڪويت ۽ سعودي عرب واري لڙائيءَ ۾ هنن عراقين جو پاسو کنيو هو ۽ کليو کلايو سعودي عرب جي خلاف ڳالهايو هو. “اسان کي ڪيترائي ثبوت آهن ته انهن ملڪن سمجهيو ته عراق، سعودي عرب تي به قبضو ڪري ويندو ۽ پوءِ سعودي عرب جا حصا پتيون ڪري کڻنداسين. پر ائين نه ٿيو. آمريڪا اسان جي مدد ڪئي ۽ عراق جنگ هارائي. اردن، فلسطين، يمن ۽ سوڊان جهڙا ملڪ ڏٺا ٿي پيا ۽ اسان کي به خبر پئجي وئي ته هو اسان جا همدرد نه آهن” هڪ سعودي عرب جي نيول آفيسر ٻڌايو.
هاڻي انهن ملڪن جي سربراهن ۽ حڪومتن کي ته مڙيئي خير آهي باقي اتي جي غريب عوام لاءِ اهو نقصان ٿيو آهي ته کين سعودي عرب ۾ ڪابه نوڪري يا ڌنڌو ڌاڙي ڪرڻ جي اجازت ناهي. جيتوڻيڪ يمن وارن لاءِ سعودي عرب ته ڄڻ ٻيو گهر هو. کين ويزا جي به ضرورت نه هوندي هئي. ڪيترائي يمني سعودي عرب ۾ هميشه لاءِ رهيل هئا. عراق واري لڙائيءَ ۾ انهن مان وڏو حصو پنهنجو الهه تلهه کڻي يمن هليا ويا. هاڻ هو واپس سعودي عرب اچڻ لاءِ تمام گهڻو پڇتائين ٿا، پر سعودي عرب جي حڪومت ڪنهن قول کين واپس اچڻ جي اجازت نٿي ڏئي. ان خيال کان ان وقت جي پاڪستاني حڪومت صحيح قدم کڻي سعودي عرب جو پاسو کنيو ۽ عراق جي ان جارحيت کي ننديو (جيتوڻيڪ پاڪستان جي ڪيترن شهرن جي عوام بيوقوفي ۽ جذبات ۾ اچي صدام جو پاسو کڻي هن جي حق ۾ نعرا هنيا هئا. حڪومت به جي ائين ڪري ها ته اڄ غريب پاڪستاني، سعودي عرب ۾ نوڪريون وڃائي ويهن ها.” بهرحال هي جيڪي سوڊاني يا يمني جيڪي سعودي عرب ۾ اڄ ڪلهه نظر اچن ٿا اهي هينئر جا آيل نه پر تمام پراڻا آهن ۽ ڪيترن جي ته سعودي Citizenship آهي. مون پاڙي ۾ رهندڙ هنن سوڊانين کان مسجد نبويءَ جو ڏس پڇيو، جن مونکي پٺئين پاسي ڏي مڙڻ لاءِ چيو جيڪو واقعي شارٽ ڪٽ هو ۽ شافعي نالي گهٽيءَ مان ٿي اچي مين روڊ تي پهتس ۽ هاڻي مونکي ساڄي پاسي وڃڻو هو، پر تنهن هوندي به رستي تان ٻن مصري ڪاسائين کان پڪ ڪيم جن جا اڇا ڪپڙا رت جي ڇنڊن سان ڀريل هئا ۽ هٿ ۾ ڪات ۽ ڪاتيون هيون. هو هڪ هنڌ کان ٻئي هنڌ قربانيءَ جون ٻڪريون، ڍڳيون ۽ اٺ ڪهڻ لاءِ واجهائي رهيا هئا. اڄ جي ڏينهن تي ڪاساين جي ضرورت ڪري ڪيترا غير تجربيڪار به ڪوس ڪري پئسو ڪمائڻ جي چڪر ۾ هوندا آهن. في ٻڪري جي سئو ريال ڪهائي. ڪيترا ته کل منڍي ۽ گوشت به ڪاسائي حوالي ڪريو ڇڏي. هنن مون کي جنت البقيع وٺي اڳيان سنڌو وڃڻ جو اشارو ڪيو.جنت البقيع مديني منوره جو پراڻو قبرستان آهي، هن ۾ ڪيترائي هزار اصحاب سڳورا دفن ٿيل آهن. حضرت عثمان، حضرت سيد ابو سعيد خدري، حضرت خديجه ۽ ميمونا کي ڇڏي باقي حضور جن جون ازواج، حضرت امام حسن، حضرت امام زين العابدين، حضرت امام محمد باقر ۽ امام جعفر صادق، حضرت سيده فاطمه الزهرا، حضرت حليمه سعديه، حضور جن جون پڦيون، حضرت امام اسماعيل، مطلب ته حضور جن جو سمورو خاندان ۽ هزارين اصحابي سڳورا هن قبرستان ۾ دفن ٿيل آهن. آئون قبرستان جو ٻاهريون پاسو وٺي اڳيان اڳيان آيس. قبرستان ختم ٿيڻ بعد ڪجهه عمارتون جن ۾ آفيسون ـ خاص ڪري مختلف ملڪن جا قونصل خانا ۽ هوٽلون شروع ٿي ويون. انهن ۾ هڪ الجيريا جو قونصل خانو لڳو ٿي، جنهن جو وڏو جهندو سڄي عمارت تي پکڙيل هو. سامهون ٻه بنگالي نموني جا همراه اچي رهيا هئا. مون ساڻن بنگالي زبان ۾ ڪيمن آشين. ڀالو تو ـ خير خبر ڪئي ته هنن ٽٽل ڦٽل اڙدوءَ ۾ جواب ڏنو.
“توهان ڪٿي جا آهيو ـ ؟” مون پڇيومان.
“ڪيرالا انڊيا جا.” هنن جواب ڏنو.
“ڪمال آهي سائوٿ انڊين کي ته اڙدو يا هندي بنه نه ايندي آهي.” مون چيومان.
“پر هتي اچي سکي ويا آهيون جو سڀ هندي/اڙدو ڳالهائين ٿا.” هنن وراڻيو.
“هونءَ ته توهان جي زبان ته تامل يا مليالم هوندي.” مون پڪ ڪئيمان.
“مليالم. توهان ڪٿي جا آهيو؟” هنن مون کان پڇيو.
“آئون ڪراچي جو آهيان. مونکي مسجد نبويءَ جو ڏس ڏيو.” مون چيومان.
“هتان سڌو رستو ڪراس ڪري پوءِ وچين گهٽي وٺي مٿي هوٽل (فندق) الانصاري ڏي هلندين ته مسجد جا منارا نظر ايندءِ.”