عرب سٺا نيويگيٽر (Navigator)
“ها، بلڪل صحيح ٿا چوين. جتي چوڌاري جبل ئي جبل يا رڻ پٽ لڳا پيا هجن اتي رستو ڳولڻ ڪيڏو ڏکيو ڪم آهي.” منهنجي عرب دوست حسن چيو، “۽ اهو سفر ڏينهن جو ڪرڻ تي سخت گرمي ۽ اس جي تکي روشني اکيون ٿي ڪڍي ۽ رات جو موسم ٿڌي ٿي ٿئي پر اونداهه ۾ رستو ڳولڻ ڏکيو.”
پر ان ۾ ڪو شڪ ناهي ته عرب شروع کان سٺا نيويگيٽر رهيا آهن. هو انگريزن، پورچوگيزن کان به اڳ ٻيڙا کڻي آفريڪا، انڊيا، چين، ملايا کان وڃي نڪتا. هنن جي نيويگيشن، جهازراني ۽ جهاز سازيءَ جي بنيادي ڄاڻ کي ٻين استعمال ڪيو ۽ وڌيڪ Improvement آندي. خارطوم، ممباسا، دارلاسلام، سرانديب..... هي سڀ عربي زبان جا لفظ آهن، جيڪي انهن هنڌن تي پهچي عربن رکيا. هو نه فقط سمنڊن جا ڄاڻو رهيا آهن. پر خشڪيءَ جا به، هو خشڪي رستي سمرقند، بخارا، تاشقند، باقو ۽ چين کان وڃي نڪتا.” مون چيو مانس.
اسان کي سج، چنڊ ۽ تارن ذريعي رستا ڳولڻ جي کيڏ آئي ٿي. “حسن چيو.” ها. ان ۾ ڪو شڪ ناهي ته توهان عرب سٺا ماهر نجوم (Astronomer) پڻ ٿي گذريا آهيو. توهان وٽ نه مينهن پوي نه جهڙ ٿئي. آسمان ٻارهوئي صاف لڳو پيو آهي. رات جو نه گرمي ٿئي نه سيءُ پوي. سو هن صدي جي بجلي پنکي اچڻ کان اڳ توهان اسان سنڌين وانگر اڱڻ ۾ سمهندا هئائو ۽ جيسين ننڊ اچي تيسين آسمان ۾ اکيون وجهي چنڊ تارن جي علم (Astronomy) ۾ توهان ڀڙ ٿيندا هئائو. اڄ به توهان عربن جا ڪتاب ۽ تارن تي رکيل نالا اسان پڙهون ٿا. الطائر، الحمل، بيتل گوز، ازمٿ.. اهي سڀ اصل ۾ عربي نالا ته آهن. جيڪي هاڻ انگريزي ٻولي ۾ اچي ويا آهن.”
هن ملڪ ۾ جتي رهڻ ڏکيو هو. جتي گرمي، ريتي ۽ اس جو راڄ هو ۽ آهي، اتي قدرت هن ملڪ کي نوازيو پڻ آهي. سڀ کان وڏي ڳالهه ته انسانن جون پاڪ جايون هنن پٽن تي آهن. وڏا وڏا پيغمبر ۽ آخري رسول محمد صلي الله عليه وسلم هن ڌرتي تي پيدا ٿيو. چنڊ ڏي سفر ڪرڻ وارو آمريڪن نيل آرم اسٽرانگ جيڪو پوءِ مسلمان ٿيو. تنهن کان جڏهن پڇيو ويو ته چنڊ تان يا خلا مان پنهنجي ڌرتي ڪيئن ٿي لڳي ته هن ان جي سونهن جي تعريف ڪندي چيو ته سڀ کان صاف ۽ چٽو عربستان (Arab-Peninsula) نظر آيو ٿي. سعودي عرب مٿان ڪڪر ڪوهيڙو يا ڌنڌ دونهون نه هجڻ ڪري بلڪل صاف نظر اچي ٿو. ويتر اس جا ڪرڻا ريتي تي پوڻ ڪري ڌرتيءَ جو هي حصو وڌيڪ چلڪندڙ نظر اچي ٿو.
چون ٿا ته نيل آرم اسٽرانگ پوءِ سگهو ئي مسلمان ٿيو هو. اهو پڻ هڪ عجيب واقعو آهي. راڪيٽ ۾ سفر بعد ڪجهه سالن يا شايد ڪجهه مهينن بعد هو دنيا جي ٽوئر تي مصر به آيو. مصر جون پراڻيون ۽ تواريخي مسجدون ڏسڻ لاءِ غير مسلمانن کي به اجازت آهي. هو هڪ مسجد ڏسي رهيو هو ته نماز جو وقت اچي ٿيو ۽ مُلي ٻانگ ڏني. ٻانگ ٻڌي هو وائڙو ٿي ويو ۽ ٻين کان پڇيائين ته اها ڇا آهي ۽ ان جو مطلب ڇا آهي. کيس اسلام جي رڪنن بابت ٻڌايو ويو ته نماز انهن مان هڪ فرض آهي، جنهن جي سڏ لاءِ ڏينهن ۾ پنج دفعا هيءَ اذان ڏني وڃي ٿي ۽ انسان ذات کي ياد ڏياريو وڃي ٿو ته الله وڏو آهي . الله کان سواءِ ٻيو ڪو خدا ناهي. اچو نماز لاءِ، اچو پنهنجي بهبودي (فلاح ) لاءِ.
اهو ٻڌي نيل آرم اسٽرانگ مسلمان ٿيو ۽ چيائين ته آئون جڏهن راڪيٽ ۾ چنڊ ڏي وڃي رهيو هوس ته مونکي خلائن ۾ هر وقت اهو ئي آواز ٻڌڻ ۾ ايندو هو. مونکي سمجهه ۾ نه پئي آيو ته اهي ڪهڙا آواز (سڏ) آهن. ڪهڙي زبان جا آهن ۽ ڇا مطلب اٿن. اڄ هيءَ ٻانگ ٻڌي مونکي چٽيءَ طرح ياد اچي رهيو آهي ته بلڪل هوبهو هي آواز هئا.