ڪجهه خرچ بچي
شام جو واڪ ڪندي اتي جي ورڪرن کي ڪم ۾ رڌل ڏسندو آهيان. هڪ ڏينهن ان ورڪشاپ مان هڪ همراهه نڪري منهنجي ئي طرف ڏي وڃي رهيو هو سو ساڻس خبر چار ڪندو هليس.
“مونکي هتي آئي ٽي سال ٿيا آهن، پر هاڻ هتي وڌيڪ رهڻ تي دل نٿي چوي.” هن ٻڌايو.
“ ڇو ڀلا- ؟ مون پڇيومانس،
“ بس ڪو خاص مزو ناهي ، هن سال شادي ڪري آيو آهيان ۽ زال سان گڏ رهڻ چاهيان ٿو. “
“ پگهار گهڻو ملئي ؟ “ مون پڇيو مانس،
“ پنڌرنهن سئو ريال ملن ٿا، جيڪي پاڪستاني ٻارنهن هزار رپيا ٿي. تنهن مان سمجھيو ته کاڌي پيتي تي اڍائي هزار رپيا خرچ ٿيو وڃي، باقي پئسا ايترا گهڻا نه آهن جيترا ڪلاڪ سخت گرميءَ ۾ هي لوهه جو ڪم ڪرڻو پوي ٿو.”
پاڻ گجرانوالا جو آهي ۽ ٻڌائين : “ لوهارڪو منهنجي ابن ڏاڏن جو ڌنڌو آهي. ايترو کڻي نه پر ان جي اڌ جيترو ته پنهنجي ملڪ ۾ به ڪمائي سگهجي ٿو.” کيس اڃا ڪم وار ڪپڙا پاتل هئا. شلوار قميص نه فقط لوهي ڪم ۾ ڪاراٽيل هيس پر لڳاتار پگهر ڪري سندس ڪپڙا ڳري چڪا هئا. پاڻ رات جي مانيءَ لاءِ رستي جي ٻئي پاسي تنور واري دڪان تان خبث (نان) ۽ ٻيو ڪجهه کائڻ جو سامان وٺڻ وڃي رهيو هو. سندس ڳالهائڻ ۾ سخت مايوسي ۽ هوم سڪئيس هئي.
“ هتي ڪيئن آئين ...؟ مون پڇيومانس،
“ منهنجو ڀاءُ هتي وٺي آيو. هو هتي ڪيترن ئي سالن کان آهي ۽ هن ورڪ شاپ جو فورمئن آهي . پهرين سال مونکي هڪ هزار ريال (يعني اٺ هزار رپيا کن) مليا، ان بعد هاڻ هي پگهار ٿيو آهي، پر هنن ٻن سالن ۾ هر شيءِ ايتري مهنگي ٿي وئي آهي ، جو پگهار اوترو ئي لڳي ٿو. “
رستي جي ٻئي پاسي تائين آئون ساڻس گڏ هوس ان بعد هو نان وٺڻ لاءِ دڪان ۾ گهڙي ويو ۽ آئون واڪ لاءِ هليو ويس. موڪلائڻ وقت پاڻ سندس رهائش تي هلي ساڻس گڏ ماني کائڻ لاء وڏي قرب ۽ خلوص سان منٿون ڪيائين.
“ اڄ ته نه پر ڪنهن ڏينهن تو وٽ اچي چانهه ضرور پيئندس، ڇو جو جنهن عرب وٽ رهيل آهيان اتي رڳو عربي چانهن ۽ ڪافي هلي ٿي. هتي آئي ٻه مهينا ٿي ويا آهن، پر دو پتي واري چانهه نه پيتي اٿم.” کيس چيم.
اڄ وري ان لوهارڪي ڪارخاني وٽان لنگهي رهيو هوس ته مٿيون همراهه مليو. ڀر ۾ سندس وڏو ڀاءُ ۽ هڪ ٻيو ورڪر ڪارخاني اڳيان ڪجهه پوکڻ لاءِ ڪوڏر سان پٽ ٺاهي رهيا هئا. ساڻس سلام دعا ڪرڻ بعد سندس ڀاءُ منير سان مليس .
“ ڪريو خبر ڪيئن اچڻ ٿيو آهي ؟ هن پڇيو .
“ بس ائين سمجهو ته گهمڻ لاء آيو آهيان. هن شهر جو هڪ عرب مونسان گڏ ٻه سال کن يورپ ۾ هو ۽ سٺي دوستي ٿي وئي . مونکي هيڏانهن اچڻ لاءِ ڏاڍو چيائين سو هليو آيو آهيان. “
“ هتي نوڪري نٿا ڪريو؟” هن پڇيو.
“ نه في الحال ته ارادو ناهي ، جيتوڻيڪ دوست عرب پڻ ڏاڍو چوي ٿو.” مون کانس پڇيو. “منهنجو ڇا ٿا پڇو ڄڻ اڌ عمر هتي گذري وئي آهي. سورنهن سترنهن سالن کان هتي آهيان. هي ينبو شهر هڪ ڳوٺڙو هو ۽ هن سڄي علائقي ۾ فقط هي اسان جو ڪارخانو هو. پاڻيء جي لائين ته هاڻ ويجهڙائيءَ ۾ آئي آهي، پر اليڪٽرسٽي به هتي هن علائقي ۾ اڃان نه آئي هئي. پنهنجو جنريٽر هلائي ڪم هلائيندا هئاسين. هي سڀ بنگلا، رستا، دڪان جيڪي ڏسو ٿا سڀ منهنجي اڳيان ٺهيا آهن، مونکي هن علائقي جو هر باشندو سڃاڻي ٿو،”
پاڻ اڄ جي سعودي عرب خاص ڪري هن شهر ينبو لاءِ ٻڌائين :
“ ڪجهه سال اڳ تائين عربن جي خوشحاليءَ جو گراف مٿي ئي مٿي پئي ويو. هاڻ اهو حال آهي جيئن ميلو لڳي بس ٿيندو آهي.”
“ ڇا مطلب؟ مون پڇيو مانس .
“ ڏسو نه! جڏهن ميلو اوج تي هوندو آهي ته خوب رونق ۽ واپار وڙو هوندو آهي. ميلي جا ٽي ڏينهن پورا ٿيڻ بعد فقط دٻا ۽ خالي کوکا ميڙڻ وار فقير نظر ايندا آهن. سو هاڻي حالت وڃي اها رهي آهي ، يقين ڪريو هن اسان جي ڪارخاني ۾ سٺ سٺ ماڻهن به ڪم ڪيو ۽ روزانو پاڪستاني ڪرنسي ۾ لک لک رپئي جو ڪم هليو ٿي، هاڻي ڏهين هزار جو به نٿو هلي، پنج ماڻهو به ڪافي آهن. ڪنسٽرڪشن ورڪ جهڙو ٺپ ٿيندو وڃي. پهرين بئنڪون عربن کي خوب قرض ڏينديون هيون، عرب ڇا ڪندا هئا جو لکها رپيا پنهنجن پوڙهن پيءُ ڏاڏن نالي وٺي خوب گهر، دڪان ۽ فيڪٽريون به ٺاهيائون ۽ عيش به ڪيائون. حڪومت بنا وياج جي قرض ڏنو ٿي ۽ ويتر جي اهو پوڙهو مري ويو ٿي ته قرض کان آڱوٺو. هر مال سندس اولاد کي ڦٻيو، سو سياڻن عربن خوب فائدا ورتا ۽ ناڻو ٺاهيو، باقي جاهل بدو عرب جيڪي بيا بانن ۾ ٻڪريون چاريندا هئا اڄ به چاريندا وتن. هاڻ انهن مان ڪو سياڻو ٿي قرض کڻڻ چاهي ٿو ته حڪومت ڏيڻ کان مجبوري ڏيکاري ٿا .
“ حڪومت ۽ هتي جا ماڻهو اڄ ڪلهه آمريڪا کان ڏاڍو ڊڄن ٿا . عراق جي صدام کي نه لهر نه لوڏو، اهو ئي عيش پيو ڪري جيڪو پهرين ڪيائين پئي، پر هنن عرب ملڪن لاءِ آمريڪا صدام جي روپ ۾ اهڙو گهر جو ڀيدي ۽ بگهڙ پئدا ڪيو آهي جو پري کان ويهي رڳو بڇ ٿو ڪري ته هي عرب ڊڄيو وڃن،
“ خبر ناهي لڙائي به ڪهڙي ٺڙڪ ٺڳيءَ جي لڳي. آمريڪا پنهنجي مدي خارج بم کي ساڙي عربن کي چٺو ٺاهي ڏنو ته هيترا بم عراق تي لڳا، انهن جا هيترا ملين ڊالر، هيترا بم سمنڊ ۾ ڪريا انهن جا هيترا هزار ملين ڊالر هيترا اسان جا ماڻهو وڙهيا، انهن جا هيترا ملين پگهار – هاڻ ويٺو سعودي عرب سالن جا سال اهي چٽيون ڀري ، ختم ٿيڻ تي وري صدام کي هشي ڏيندا ته وڌ اڳيان ، اهو ئي حال ڪويت جو ڪري ڇڏيو اٿن، ٻي جنگ عظيم کان پوءِ جپان جي به اهڙي حالت نه هئي جهڙي اڄ ڪلهه هنن عربن جي آهي ....”
هو لڳاتار خبرون ڪندو رهيو . سندس ڳالهين ۾ ڪافي سمجهداري لڳي ٿي، سڄو ڏينهن ته هتي ڪارخاني ۾ لوهار ڪي ڪري ٿو! حالات حاضره تي هي جائزا الائي ڪٿان هٿ ڪيا اٿس “ مون دل ئي دل ۾ سوچي کانئس پڇيو:
“ لڳي ٿو ته توهان اخبار روز پڙهو ٿا، جنهن مان توهان جي معلومات مڪمل رهي ٿي. “
“ نه سائين اخبار ته نه پڙهندو آهيان ، پر منهنجا پڙهيل ڳڙهيل دوست آهن.... ڊاڪٽر، انجنيئر جيڪي موڪل واري ڏينهن مون وٽ انڊين فلمون به ڏسڻ ايندا آهن ته ڪچهري به ڪندا آهن. هڪ ته رايل ڪميشن ۾ وڏو آفيسر آهي، توهان چئو ته ان کي توهان لاءِ چوان ته ڪا نوڪري هٿ ڪري.”
“ نه. منهنجي دل هتي نوڪري لاءِ چوندي ته آئون پنهنجي عرب دوست کي چوندس ، جنهن وٽ رهيل آهيان” مون چيو مانس.
“ ڀلا حج تي هلو ته توهان کي وٺي هلون.”
“ حج تي وڃڻ چاهيم ٿي ، پر ٿوري عرصي ڪري پاس نه ملي سگهي. هاڻي ته اڄ چوٿين ذوالحج جي تاريخ آهي، سڀان کان آفيسون بند آهن، پوليس کاتي مان هاڻي ٺپو لڳي نه سگهندو جو هلي سگهجي.” مون کيس ٻڌايو.
“اسين ته وڃون پيا، هتان ستين تاريخ روانا ٿينداسين، “
“توهان ڀلي وڃو جو توها ن وٽ پاس هوندي” مون چيو مانس
“پاس ته پاڻ وٽبه ڪانهي. پر منهنجا رستا ۽ پيچرا ڏٺل آهن”
جتان لڪي لڪي وڃي مڪي پهچندا آهيون. پوليس کي خبر به نه پوندي آهي. هن ٻڌايو.
“توهان ڀلي هلو مون وراڻيومانس اهڙي نموني سان هلڻ تي منهنجي دل نٿي چاهي حياتي رهي ته ٻئي سال انشا الله حج ڪبو”
“ هتي اڪيلائي محسوس ڪريو ته ڪچهريءَ لاءِ ايندا ڪريو. هي ڪارخانو آهي ۽ ڪنڊ تي هيٺ مٿي جيڪي ڪمرا آهن انهن ۾ اسين رهون ٿا” هن ٻڌايو.
“ ضرور، “ مون کيس چيو ۽ پوءِ هتي جي موسم جو پڇيو ته سيارو به ٿئي يا نه .
“ ٽي مهينا سيارو ٿئي ۽ موسم ٿڌيري ٿيندي آهي. مڙيئي سئيٽر پائڻ جهڙو ٿيندو آهي. ان بعد لڳاتار هيءَ گرمي ۽ اس رهي ٿي.” هن ٻڌايو، ساڻس گڏ ٽيون همراهه جيڪو هاڻ زمين ٺاهي رهيو هو، تنهن لاءِ پڇيومانس ته اهو ڪير آهي.
هي انڊيا جو آهي ، راجستان جو، هن کي سال کن هتي ٿيو آهي ، هزار ريال تي ڪم ڪري ٿو، انڊيا ۽ بنگلاديش جا ماڻهو هزار ريالن کان گهٽ تي به ڪم ڪن ٿا ۽ هي عرب اڄ ڪلهه غريب پورهيتن کي هزار ريال ڏيندي به ڪيٻائين ٿا ۽ دل سست ڪن ٿا، بس هنن جو به ڏوهه ناهي ، اڃان ملڪ ۾ خوشحالي آهي، پر ڏسن پيا ته ڏينهون ڏينهن حالتون خراب ٿيندو وڃن سو وڃن ڪنجوس ٿيندا، تڏهن ته ڏسو تا ته اسين به ٽماٽا ڀاڄي پوکڻ جي ڪوشش پيا ڪري ته جيئن ڪجهه خرچ بچي.”