هتي جون عام زبانون
سعودي عرب ۾ انگريزي بعد عربي گهڻي هلي ٿي ۽ ايتري ئي اردو يا هندي هلي ٿي. ڇو جو هتي مزور ۽ اڻ پڙهيل طبقو وڏو آهي جيڪو هندستان، پاڪستان، بنگلاديش جو آهي. جنهن کي عربي يا انگريزي ايتري نٿي اچي جيتري اڙدو..پوءِ هو چاهي مردان، گلگت، ڪوئيٽا جو پاڪستاني هجي يا نواکلي، ڊاڪا، چٽگانگ جو بنگالي هجي. هندستان جي اتر وارين رياستن جا ته سڀ اڙدو سمجهن ٿا جنهن کي هو هندي سڏين.. پر هتي مون ڏٺو آهي ته ڏکڻ هندستان جا تامل، مليالم، تيلگو، مارواڙي، ڪوڪني ڳالهائيندڙ به ڀڳل سڳل اڙدو ڳالهايو وڃن جو هتي هنن جي اها مجبوري آهي. جيتوڻيڪ ملائيشيا، سنگاپور ۽ سريلنڪا پاسي رهندڙ ڏکڻ هندستانين کي اڙدو /هنديءَ جو لفظ به سمجهه ۾ نٿو اچي. اتي انهن لاءِ تامل زبان ائين آهي جئين اسان وٽ پاڪستان ۾ اڙدو.
بهرحال سعودي عرب ۾ تامل ۽ تيلگو ڳالهائيندڙ به اڙدو ۾ ٻين سان ڪميونيڪيٽ ڪن. ويندي سريلنڪا جا تامل هندو ۽ سنهالي ٻڌ پڻ. ڇو جو هتي هو ٻين رياستن جي ماڻهن سان گڏ هڪ ڪمري ۾ رهن ۽ پورهيو ڪن ٿا. ڪيترا عرب پڻ اڙدو سمجهن ٿا، جيڪي پاڪستان هندستان مان پڙهيا آهن يا اوڏانهن گهمڻ ۽ عياشيءَ لاءِ وڃن ٿا. جنهن عرب جي گهر ۾ آئون رهيل آهيان، ان ۾ ڪم ڪندڙ مائي توڙي ڊرائيور فلپين جو آهي، جن جي انگريزي ڳالهائڻ ڪري هنن جا ٻار پڻ انگريزي جا ڪيترا لفظ سکي ويا آهن. سو اهڙي طرح دبئي، دوحا، ابو ڌابي، شارجه وانگر سعودي عرب ۾ پڻ اڙدو جو وڏو اثر آهي. شايد ان کي ڌيان ۾ رکي هتي جي هڪ عرب پبلشر حسام ۽ سندس ڀاءُ محمد علي حافظ هتان اڙدو اخبار “اردو نيوز” نالي ڪڍي آهي. جنهن جو وڪرو روز بروز وڌي پيو. هن ڪجهه جنگ ۽ ڊان وارو نمونو رکيو آهي ۽ ان کي نه فقط پاڪستان جا پر هندستان جا اڙدو پڙهندڙ پڻ خريد ڪن ٿا. پاڪستان کان ايندڙ جنگ اخبار جيڪا هتي ٽئين ڏينهن پهچي ٿي ساڍن ٽن ريالن ۾ ملي ٿي . ان بدران جدي مان نڪرندڙ هيءَ اخبار ان ئي ڏينهن تي صبح ساڻ ملي ٿي ۽ فقط ٻن ريالن ۾ . ۽ جيڪڏهن ڪو مهيني جو خريدار ٿئي ٿو ته کيس فقط هڪ ريال ۾ گهر پهچائڻ جو بندوبست ڪيو اٿن. جيتوڻيڪ هتي ڪا به اخبار يا خط پٽ گهر پهچائڻ جو نه بندوبست آهي ۽ نه رسم رواج . پر مارڪيٽ حاصل ڪرڻ لاءِ مٿين پبلشرن اخبار پهچائڻ جو بندوبست ڪيو آهي. هنن پبلشرن جو سعودي عرب ۽ يورپ مان ڪل سورهن اخبارون ۽ رسالا نڪرن ٿا. سندن دلچسپ احوال اڳتي ڪٿي ڏبو.
اڙدو بعد چوٿين زبان جيڪا هاڻ مشهور ٿي رهي آهي اها فلپين جي ماڻهن جي تگالوگ آهي. فلپين جا تمام گهڻا ماڻهو سعودي عرب ۾ ڪم ڪن ٿا ۽ ڪيترا اسان جي افغانين وانگر فقط مادري زبان تگالوگ ڳالهائين ٿا. ضرورت ايجاد جي ماءُ آهي. جيئن اسان وٽ روس جي اڳوڻين رياستن جي ماڻهن جي اچڻ ۽ خريداري ڪرڻ ڪري ڪراچي جا ڪيترائي دڪاندار روسي، ازبسڪتاني يا تاجڪستاني ٻوليون ڳالهائين ٿا. تيئن هتي جا ڪجهه دڪاندار. ويندي پاڪستاني انڊين به ٿوري گهڻي تگالوگ ڳالهائين ٿا.
ٽي وي تي سڀ چينل انگريزي ۽ عربي جا آهن ٽي ٻولي فرينچ جا ٻه کن چئنل آهن. عرب دنيا ۾ خاص ڪري موراڪو، ماريطانيا، الجيريا، تيونس، لبنان، مصر پاسي فرينچ زبان تمام عام آهي. جيئن اسان وٽ انگريزي آهي. سعودي، دبئي يا ڪويت جي ٽي ويءَ تان ڪڏهن ڪڏهن پاڪستاني ڊرامه يا اندين فلمون به ڏيکارين ٿا. پر اڙدو يا هندي ڏسڻ جي شوقينن لاءَ هندستاني زي ٽي وي دلپسند چئنل آهي. ويندي اسان جا پاڪستاني به سڄو ڏينهن مارڪيٽ جي چوواٽن تي انڊين کي گاريون ڏئي گهر ۾ سڄو وقت زي ٽي وي ڏسن ٿا. ان ڳالهه کي مد نظر رکي هتان نڪرندڙ اخبار “اردو نيوز” ۾ ٽي وي ۽ فلم تي تقريبا سڄو صفحو هوندو آهي. جنهن ۾ نوي سيڪڙو انڊيا جي اداڪارن ۽ آرٽسٽن جا فوٽا ۽ خبرون هونديون آهن. باقي ڏهه سيڪڙو پاڪستاني اداڪارائن بابت هوندو آهي. جن جا هر وقت اهي بيان پڙهي مون جهڙو به بيزار ٿي پيو آهي ته “ مونکي انڊيا جي فلاڻي ڊائريڪٽر/پروڊيوسر فلاڻي انڊين هيرو سان فلم ٺاهڻ جي آڇ ڪئي آهي. پر مون انڪار ڪري ڇڏيو آهي..... يا وري..... آئون سوچي رهي آهيان وغيره وغيره.