بدر جو شهر
“چئبو ته هتي رڳو ڪار وٺجي، پيٽرول ته ڄڻ مفت جو ٿيو”. مون چيو.
“ڇهه مهينا کن اڳ هن کان سستو هو. هاڻ ٻيڻي قيمت ڪئي اٿن”. حسن ٻڌايو. “هاڻ گاسليٽ ، گئس، ڊيزل- هر تيل ٻيڻو ڪيو ويو آهي.”
حسن کي چيم ته اسلامي تواريخ ۾ بدر جو نالو اسان به پڙهيو آهي، خاص ڪري بدر جي لڙائي بابت.
“بلڪل هي شهر اهو آهي. مديني ۽ ينبي جي وچ ۾ هن شهر بدر ۾ اها لڙائي لڳي هُئي. هينئر هي وڏو شهر ٿي ويو آهي، پر تن ڏينهن ۾ هي ڳوٺڙو هو.” حسن ٻڌايو.
حضور صلعم جن جي ولادت 570 ع ۾ ٿي. چاليهه سالن جي ڄمار ۾ (611ع ۾) هنن تي وحي لٿو. ان بعد حضور صلي الله عليه وسلم جن مڪي جي ماڻهن اڳيان اسلام جي پرچار ڪئي. پاڻ سڳورن صلعم ماڻهن کي چتاءُ ڏنو ته هو غلط راهه تي آهن. “اسان سڀني جو، سڄي ڪائنات ۽ عالمن جو خلقڻهار ۽ مالڪ هڪ الله آهي.” هي اهو دور هو جنهن ۾ ان وقت جي عربن مختلف بتن کي پنهنجو ديوتا ٺاهي رکيو هو. هنن پهرين نبين حضرت ابراهيم، اسماعيل کان حضرت موسيٰ ۽ عيسيٰ جا ڏنل نياپا وساري ڇڏيا هئا. هنن نبين پڻ الله جي هڪ هجڻ جو پيغام ڏنو هو. پر هاڻي هي عرب پٿرن مان ٺهيل بتن، لات ، منات، ازا وغيره جي پوڄا ڪرڻ لڳا هئا ۽ انهن اڳيان جهڪيا ٿي. هنن مان ڪن الله جي رسول جي ڳالهه مڃي، پر گهڻا مخالف ٿي بيٺا.
هڪ ڳالهه هتي لکڻ ضروري سمجهان ٿو ته حج اسلام جي اچڻ کان اڳ به هو. خدا جو گهر ڪعبو جيڪو حضرت ابراهيم جي ڏينهن ۾ ٺهيو. ان کي ڏسڻ لاءِ هر سال اوسي پاسي جا عرب ايندا هئا. اها ٻي ڳالهه آهي ته اسلام اچڻ تائين ان ۾ رکيل بتن جي پوڄا ڪئي ويندي هئي. مديني کان حج تي آيل ماڻهن کي جڏهن اسلام جي خبر پئي ته انهن واپسي تي مديني ۾ ٻين کي به وڃي ٻڌايو ته مڪي ۾ محمد صه نالي هڪ شخص پاڻ کي الله جو رسول ٿو سڏائي ۽ چوي ٿو ته هي بت وغيره ڪجهه به نه آهن . هي ديوتا جن جي پاڻ پوڄا ڪريون ٿا. انهن کي ڪا طاقت ناهي. اسان سڀني جو مالڪ ۽ خلقڻهار هڪ الله آهي. ٻئي سال مديني کان مڪي حج تي آيل ماڻهن حضور صلعم جن کان ڪيترائي سوال ڪيا ۽ جواب حاصل ڪري خوش ٿيا ۽ الله جي رسول صه جون ڳالهيون کين سچيون لڳيون ۽ آهستي آهستي مديني جا ماڻهو پڻ مسلمان ٿيڻ لڳا. جيتوڻيڪ مڪي جي ڪيترن ماڻهن لاءِ هي انا جو سوال هو ته هو انهن بتن کي ڇڏي ڏين جن کي هنن جي ابن ڏاڏن پوڄيو. ڪيترا مڪي جا ڪافر نه فقط حضور صلعم جن جي پر ٻين جي به خلاف ٿي بيٺا جن اسلام قبول ڪيو. آخر ڇڪتاڻ تمام گهڻي وڌي وئي ۽ جيئن جيئن ماڻهو اسلام قبول ڪندا ويا. تيئن تيئن مڪي جي ماڻهن جي دشمني وڌندي وئي. اهو ڏسي مديني جي ماڻهن حضور صه جن کي مديني اچي رهڻ جي دعوت ڏني. پاڻ صه ڪجهه عرصو انتظار ڪيائون. پر پوءِ الله تعاليٰ طرفان حڪم ٿيڻ تي مسلمانن جي هن ننڍڙي ٽوليءَ مديني ڏي هجرت ڪئي. مديني کي انهن ڏينهن ۾ يثرب سڏيندا هئا. حضور صه جن جي پهچڻ تي يثرب شهر کي مدينة النبي يعني نبيءَ جو شهر ۽ مدينته المنوره يعني روشنيءَ جو شهر سڏڻ لڳا.
مڪي کان مديني جو هي سفر (هجرت) عيسوي سن 622 ع ۾ ٿيو ۽ هن هجرت بعد اسلامي ڪئلينڊر شروع ٿيو. يعني هي هڪ اهم تواريخي واقعو هو. جنهن بعد مسلمانن هر ڳالهه هن واقعي جي ڀيٽ ۾ ڪئي ٿي. يعني فلاڻي شيءِ هجرت کان ٽي سال پوءِ ٿي يا پنج سال اڳ ٿي، وغيره. اڄ ڪلهه هجري سن 1416 آهي. معنيٰ حضور صه جن کي مڪي کان مديني هجرت ڪرڻ کي 1416 سال ٿي ويا آهن. ڪو ائين چئي سگهي ٿو ته 622 عيسوي سن ۾ هجرت ٿي ۽ هينئر ان کي 1416 سال ٿي ويا آهن. يعني 622 ۾ 1416 جوڙ ڪرڻ سان 2038 عيسوي ٿيڻ کپي. پر اڄ ڪلهه عيسوي سن 1997 ع آهي. اهو ڀلا ڪيئن؟ پهرين دفعي آئون به اهو سوچي منجهي پيو هوس، پر پوءَ ياد آيو ته اسان جو هجري سال چنڊ جي مهينن مطابق ٿئي ٿو ۽ عيسوي سال کان پندرنهن ڏينهن ننڍو ٿئي ٿو.
622 عيسوي سن ۾ مديني پهچڻ بعد مڪي ۾ رهندڙ “اڃان نه مسلمان ٿيلن” سان مديني جي مسلمانن جي پهرين لڙائي 623 ع ۾ هن شهر بدر ۾ لڳي. مسلمانن جي لشڪر ۾ ٽي سئو کن ماڻهو مس هئا ۽ دشمنن جي لشڪر ۾ هزار کان به مٿي، پر تڏهن به سوڀ مسلمانن جي ٿي. هن لڙائيءَ ۾ حمزي، بلال ۽ عليءَ رضه پڻ حصو ورتو هو. هن لڙائي ۾ ابو جهل مارجي ويو هو. بدر جي لڙائي جو تفصيل پيرائتي نموني احوال مارٽن لنگس جي ڪتاب “محمد” (Muhammad-his life based on the earliest sources) ۾ آهي. مارٽن لنگس 1909 ۾ لنڪا شائر انگلينڊ ۾ ڄائو. 1932ع ۾ آڪسفورڊ مان ڊگري حاصل ڪيائين ۽ 1983 ۾ مسلمان ٿيو. سندس اسلامي نالو ابوبڪر سراج دين آهي. 1983ع ۾ پاڪستان حڪومت طرفان هن ڪتاب کي بهترين ڪتاب چونڊيو ويو. (پاڪستان نيوي طرفان خير خاطر هي ڪتاب ڇپائي ميمبرن ۽ نوجوان ٽهيءَ کي ڏنو ويو آهي. )
بد جي لڙائي ۾ چون ٿا ته مسلمانن جي مدد لاءَ ملائڪن حصو وتو. مٿين ڪتاب موجب ملائڪن جي موجودگي سڀني محسوس ڪئي. پر ڏسڻ ۽ ٻڌڻ ۾ اهي فقط ٿورن ماڻهن کي ۽ مختلف حدن تائين آيا. ڀر واري ڳوٺ جا ٻه ڄڻا جبل تي چڙهي ان لڙائي جو نظارو ڪرڻ ويا هئا. جئين اها ختم ٿيڻ تي پهتي، انهن اهو سوچيو ته ڇڏيل مال کڻي سگهجي. هو بيٺا هئا ۽ سندن اڳيان هڪ ڪڪر واچوڙي وانگر تکو لنگهي ويو، جنهن ۾ ڪئين گهوڙي سوار هئا. اهو ڏسي دهشت کان هڪ جي ته اتي ئي دل بيهي وئي ۽ مري ويو ۽ ٻئي خوف ۽ حراس جي عالم ۾ واپس گهر پهچي اها ڳالهه ٻين سان ڪئي.
بدر جي جنگ ۾ هڪ ايمان وارو دشمن جي لشڪر جي هڪ ماڻهوءَ کي مارڻ لاءِ هن جي پويان ڊوڙي رهيو هو، ويجهو پهچي اڃان وار ڪرڻ واروهوس ته ڪنهن اڻ ڏٺل طاقت هن جو ان کان اڳ ئي سر ڪپي ڇڏيو. ڪيترن کي وري مختصر ساعت لاءِ ملائ نظر آيا. هو گهوڙن تي سوار هئا جن جا پير زمين تي هرگز نٿي لڳا. هنن کي اڇا پٽڪا ٻڌل هئا ۽ سندن اڳواڻ حضرت جبرئيل کي هئڊي رنگ هو پٽڪو هو.
بهرحال بدر جي هن لڙائي ۾ ملائڪن جي مدد جو احوال قرآن پاڪ جي اٺين سوره الانفال ۾ به آيل آهي.
اسان کي بدر جي شهر ۾ رات ٿي وئي. اڄ کان پورا چوڏهن سئو سال اڳ هن هنڌ حضور صه جن پنهنجن پهرين مسلمان ساٿين سان گڏ آيا هئا. تن ڏينهن جو هي ننڍڙو ڳوٺڙو اڄ جو وڏو شهر بنجي چڪو آهي. آدمشماري جٿي ڪٿي وڌي وئي آهي. اليڪٽرسٽي ڪري سڄو شهر بلبن جي روشني ۾ چمڪي رهيو آحي. اڄ پڪا رستا ۽ گاڏيون آهن ۽ هڪ هنڌ کان ٻئي هنڌ تائين سفر ڪرڻ آسان ٿي پيو آهي. پر اڄ کان چوڏهن صديون اڳ هنن پٽن تي پيرين پنڌ يا اٺن تي سفر ڪرڻ جو تصور نلڪل مختلف هو. هن شهر مان لنگهندي هن شهر لاءَ سندس تواريخي حيثيت ڪري چاهت ۽ عزت محسوس ڪريان ٿو.