عربن جي ڊوڙ مصر ڏي
مون عجيب گهُٽ ۽ مايوسي محسوس ڪئي. دل ۾ آيو ته وس پُڄي ته هينئر به موٽي وڃان. مڃان ٿو ته رياض جو ايئرپورٽ سهڻو، خوبصورت ۽ دنيا ۾ وڏي ۾ وڏو ايئرپورٽ آهي. پر دنيا جي ايئرپورٽن تي مڪاني توڙي بين الاقوامي مسافر ڇا ائين يتيم ٻارن وانگر نڌڻڪا هوندا آهن. ڪوپن هيگن کان ڪراچي، نيويارڪ کان نيو دهلي، سنگاپور کان سئن فرانسسڪو .ڪهڙي ايئرپورٽ تي ائين هوندو آهي. منهنجي اڳيان بيٺل کان صلاح ورتم ته آئون اڳيان وڃي اميگريشن يا ڪسٽم آفيسر کان معلوم ڪري اچان ٿو. تيسين هو منهنجي جاءِ رکي. ڇو جو هاڻ ڏٺم ته منهنجي پويان به ايڏي ڊگهي قطار ٿي وئي هئي، جيتري اڳيان هئي. پر همراهه منهنجي جاءِ رکڻ جو ذمو نه کنيو.
“هنن عربن جو ڪو ڀروسو ناهي. موٽي اچڻ تي توکي بيهڻ جي جاءِ ڏيڻ تي ماڳهين عرب پوليس وارو مون کي به قطار مان نه ڪڍي ڇڏي.” هن ڊڄندي چيو.
۽ واقعي هن جي ڳالهه صحيح لڳي ٿي جو هڪ ته آئون پاڻ به ايئرپورٽ تي ڪم ڪندڙ آفيس عملي جو رويو ڏسي رهيو هوس، جن اسان کي معتبر يا معزز مسافر نه پر ڪيوبا کان ڀڄي آيل رفيوجي سمجهيو ٿي. ٻيو ته هيڏانهن ايندي وقت هڪ پاڪستاني ڊاڪٽر ٻڌايو ته جدي ۾ هن هڪ دفعي قطار مان نڪري اڳيان وڌڻ ۽ ڪجهه پُڇڻ جي ڪوشش ڪئي ته پوليس سنتريءَ بنا ڪنهن ڳالهه ٻُڌڻ جي کيس سڀ کان آخر ۾ بيهاري ڇڏيو.
واچ ۾ وقت ڏٺم. پاڪستان جو وقت ڏيکاري رهي هئي. تنهن کي ٻه ڪلاڪ پٺتي ڪري سعودي عرب جو وقت ٺاهيم، جيڪو ان وقت ٻه ٿيو. يعني ينبو ڏي ويندڙ اڏام ۾ باقي هڪ ڪلاڪ. ۽ جي فلائيٽ نڪري وئي ته پوءِ خبر ناهي ته ڇا ٿئي. هڪ طرف ينبو ايئرپورٽ تي مون کي وٺڻ لاءِ آيل دوست پريشان ٿي ويندو ۽ ٻئي طرف ڳوٺ مائٽ مٽ ته آيا ڪنهن ايئرپورٽ تي رات گذاري رهيو آهيان يا جيل خاني ۾. ڇو جو ڪويت ۽ سعودي عرب ۾ ڪيترا اهڙا به واقعا ٿيا آهن، جو عرب شرطي (پوليس واري) کي ڪا ڳالهه سمجهه ۾ نه آئي آهي ته ڏوهاري بدران فرياديءَ کي جيل ۾ وجهي ڇڏيو اٿس ۽ پٺيان نه داد نه فرياد.
آخر هڪ مصري اڏام جو فلائيٽ انجنيئر اتان اچي لنگهيو، تنهن کي بيهاري پنهنجو مسئلو ٻڌايم. پهرين ته هن عربن کي گهٽ وڌ ڳالهايو (عرب ته پاڻ به هو. منهنجو مطلب آهي سعودين کي) ديز اسٽوپڊ سعودين . . .وغيره وغيره. پوءِ سامهون بيٺل هڪ سعودي عرب کان پڇڻ ويو. پر هو ڪو ڪنهن اهڙي کاتي جو هو، جو هن کي انهن Technicalities جي ڪا ڄاڻ نه هئي، سو ظاهر آهي ته ڪو کڙ تيل نه نڪتو. پر مصري انجنيئر اهو سو ڪم ڪيو جو مون کي وٺي اچي قطار جي اڳيان سعودي اميگريشن آفيسر وٽ بيهاريو، جتي مون جهڙي مسئلي وارو هڪ سريلنڪن همراهه پڻ بيٺو هو.
ٿورائي ڏينهن هتي سعودي عرب ۾ رهڻ کان پوءِ مون کي سگهو ئي ڄاڻ ٿي وئي ته سعودين ۽ مصرين جي پاڻ ۾ چانڊين مگسين واري لڳي ٿي. مصري، سعودين کي گاريون ڏيندا ته ڄٽ آهن. جاهل آهن، تعليم نه اٿن. اڻ آريا آهن. پر پهرئين ئي موقعي ملڻ سان مصري سعودي عرب ۾ نوڪري لاءِ هليو ايندو. کين عربي اچڻ ڪري اسان جي مقابلي ۾ سٺي نوڪري ۽ سٺا پورهيا ملن ٿا. هڪٻئي سان Communication (ساڳي زبان جي ڄاڻ) ڪري هڪ ٻئي سان سٺو گذارو ڪري سگهن ٿا. جيئن پاڪستان، هندستان ڀلي هڪ ٻئي کي گاريون ڏيندو رهي، پر پاڪستان هندستان کان ٻاهر پاڪستاني هندستاني سڀ ۾ سٺا دوست ٿي هلندا ۽ گڏ رهندا. ڇو جو سندن زبان، کاڌو پيتو، ويس وڳو، ڪلچر ۽ معاشي مسئلا ساڳيا آهن. ساڳي وقت سعودي، مصرين کي وڌيڪ پنهنجو سمجهندي به سڀ کان گهڻيون گاريون مصرين کي ڏيندا ته مصري ديرو ڄمائي ويا آهن. مصري ملڪ کائي ويا آهن. هو سڀ کان گهڻو Allergic مصرين کان آهن، پر موڪلون گذارڻ لاءِ گهڻي کان گهڻا سعودي مصر ڀڄندا. پئسو خرچڻ ۽ عياشيءَ لاءِ مصر جي شهرن جو رخ رکندا. تعليم ۽ ڌنڌي ڌاڙيءَ لاءِ يا خريداري لاءِ مصر ڀڄندا. جيئن اسان وٽ هرڪو آمريڪا کي گاريون ڏي ٿو، پر هر ڳالهه لاءِ آمريڪا ڀڄي ٿو. ويندي ڌيئرن جا سڱ آمريڪن شهريت (گرين ڪارڊ) جي ساک تي ڏنا وڃن ٿا. آمريڪا ويزا جي آڇ لاءِ، لاٽري جو اعلان ڪري ٿي ته ننڍو وڏو، ملون مولوي، هر هڪ اوڏانهن وڃڻ جا خواب ڏسي ٿو. ڪو غريب آهي تڏهن به آمريڪا وڃڻ چاهي ٿو. ڪو امير آهي تڏهن به آمريڪا رهڻ چاهي ٿو. اهو ئي ڪجهه ڪجهه نمونو هيڏانهن آهي. هونءَ مصرين به پنهنجي ملڪ ۾ سعودي عرب جي امير ماڻهن لاءِ خوب عياشي جا اڏا کڻي کوليا آهن. بقول هڪ پاڪستانيءَ جي سعودي عرب جي حڪومت ڏينهون ڏينهن ٽي وي کان اخبار رسالي تائين اجائي سجائي Censor هڻندي رهي ٿي ۽ مصر جهڙا ملڪ ٻاهرين دل سان سعودي عرب جي اهڙين پاليسين تي واهه واهه ڪن ٿا، پر اندر ئي اندر پاڻ وڃن وڌيڪ بي افعالا ٿيندا. ڇا ڪلب هوٽلون، مئي خانا مساج گهر ۽ عياشي جا اڏا مصر ۾ کلي پيا آهن ۽ غريب توڙي امير سعوديءَ جي ڊوڙ مصر طرف آهي. سعودي عرب پنهنجي ٽي وي کي وتي هيڪاندو مولوي بنائيندو ۽ پنهنجي پر ۾ خوش ته هو پنهنجي ملڪ جي ماڻهن کي ٽي وي ۽ ريڊين ذريعي رڳو نصيحتون ۽ نيڪ ڪم ڪرڻ جي تلقين ڪري رهيو آهي ۽ هوڏانهن هر سعوديءَ جي گهر ۾ مصري ٽي وي کلي پئي آهي. جنهن تي ميڪ اپ سان سجيل ڌجيل اڌ اگهاڙي لباس ۾ مصري دوشيزائون “اشتعال انگيز” ناچ پيون ڏيکارين. رات جو دير دير تائين سعودي عرب جو عورتون ۽ نوجوان ڇوڪريون پنهنجي ڀائرن ڀينرن ۽ مڙسن کان لڪي مصري ٽي وي تي ايندڙ عشقي ڊراما ۽ فلمون ڏسن ٿيون. جيئن اسان وٽ هندوستاني Zee-Tv ايڏو مشهور ٿي وئي آهي. جو ڪيترن کي پاڪستاني چئنل کوليندي مهينا ٿي ويا آهن. اهڙيءَ طرح سعودي عرب جي ڪيترن رهاڪن کي اها به خبر ناهي ته سعودي عرب جي ٽي وي ڪهڙا پروگرام ڏئي ٿي. باقي اها خبر اٿن ته جنهن وقت به کول ته تقريرون پيو هلن. وزير يا سلطان ملڪ کي سٺي هلائڻ ۾ پنهنجي هٿ ٺوڪئي تعريف جا قصا پيا ڪن يا اسان وانگر حالات حاظره جي ڌم آهي. هتي جو خبرنامون به اسان وانگر ئي هڪ “جبر نامون” آهي. نتيجي ۾ سعودي عرب پنهنجي ٽي وي تان فقط فٽ بال مئچ ڏسن، باقي ڪمن لاءِ مصر، موراڪو، دبئي ۽ MBC جا ٽي وي چئنل زنده باد.
مصري فلائيٽ انجنيئر کي مهرباني طور “شڪن” چيم، جيڪو لفظ جهاز ۾ عربي اعلان بعد ٻڌي ٻڌي سمجهي ويس ته شڪر معنى مهرباني. رکي رکي سعودي اميگريشن آفيسر حوالي پاسپورٽ ڪيم ٿي ته چيڪ ڪري سعودي عرب ۾ داخل ٿيڻ جو (Entry) ٺپو هڻي ڏئي. هن ڪمپيوٽر جي بٽڻن (keys) تي آڱرين سان ٺونگا هڻي اڌ انگريزي ۾ اڌ عربي ۾ ڪمپيوٽر ۽ ان جي ڪمپنيءَ کي گاريون ڏنيون ٿي ۽ پاسن کان ويٺل ٻين عرب آفيسرن کان پڇيو ٿي ته انهن جا ڪمپيوٽر ڪم ڪن پيا يا نه. انهن به مٿي تي ٻڌل رومال ڪڏهن ڪهري Style ۾ ته ڪڏهن ڪهڙي Set ۾ ڪري انڪار ڪيو ٿي ۽ ٺاهڻ واري جو انتظار ڪيو ٿي. خبر ناهي ڪنهنجو انتظار هو جيڪو اچي ٺيڪ ڪري. پر پوءِ خبر پئي ته رياض ايئرپورٽ جي بجلي ۽ نلڪن کان اليڪٽرانڪ جي ڪم جو ٺيڪو ڪوريا جي هڪ ڪمپنيءَ جي هٿ ۾ آهي. جنهنجو ماڻهو ڪمپيوٽر کي صحيح ڪرڻ لاءِ ان وقت اچي نڪتو. اڳتي هلي باٿ روم ۾ نلڪو ٺاهيندڙ هڪ ڪورين مڪينڪ دانهون ڪري رهيو هو ته عربن ۾ افعال ڪونهي. پئسو سو اچي ويو اٿن پر ڪنهن شيءِ جو قدر نه اٿن. منجهن Mis-handling گهڻي آهي.
بهرحال مس مس ڪمپيوٽر صحيح ٿيو ۽ سريلنڪن ۽ مون کي پهرين آجو ڪيو ويو. باقي ڊگهي قطار خبر ناهي ڪڏهن واندي ٿي.