اسلام ۾ فوٽو جي موڪل آهي يا نه . . .
مسجد مان نڪري بوٽ پائڻ وقت اسان جي اڪثر گڏجاڻي ٿيندي هئي، پر عربي نه اچڻ ڪري فقط سلام ڪري هڪ ٻئي کي مرڪ سان کيڪاريندا هئاسين. هڪ ڏينهن نيٺ مونکي دل ۾ آيو ته آئون ساڻس انگريزيءَ ۾ ڳالهائي ته ڏسان. ٿي سگهي ٿو هو ٿوري گهڻي انگريزي سمجهندو هجي، يا لهجي مان منهنجو مطلب سمجهي وڃي يا ڪنهن ٻئي اهڙي واقفڪار عرب کي وٺي اچي جيڪو انگريزي ۾ تعارف ڪرائي کيس ترسڻ جو اشارو ڪري ٻاهر وڃي مليومانس ۽ انگريزي ۾ تعارف ڪرائي کيس قرآن جون ننڍيون سورون ٽيپ ڪري ڏيڻ لاءِ چيو. مونکي اهو معلوم ڪري تعجب ۽ خوشي ٿي ته نه فقط هن منهنجي ڳالهه سمجهي پر کيس مونکان به سٺي انگريزي آئي ٿي ۽ آمريڪن لهجي ۾ اهڙي ڦر ڦر ڪري ڳالهائڻ لڳو جو منهنجا ٺپ ٺري ويا. خبر پئي ته هو آمريڪا ۾ پنج سال رهي انجنيئرنگ ۾ پوسٽ Graduation ڪري آيو آهي.
ٻئي ڏينهن هو مون لاءِ ڪئسٽ ٽيپ ڪري آيو ۽ مسجد مان نڪرڻ وقت مونکي پاڻ سان گهر وٺي آيو، جيڪو مسجد جي پويان ٻه گهٽيون ڇڏي ٽيءَ ۾ آهي. چانهه پياري پوءِ ڪئسٽ ٻڌائڻ لاءِ مونکي پنهنجي ڪار ۾ اچي وهاريائين.
“مون وٽ گهر ۾ الڳ ٽيپ رڪارڊر ڪونهي. ڪار جي ٽيپ تي ئي ٻڌندو آهي. هي ڪئسٽ منهنجي آواز ۾ ته نه آهي، پر هن شهر ينبو جي اسلامڪ سينٽر مان کڻي آيو آهيان.” هن ٻڌايو.
بهرحال ان کان پوءِ اسين هڪ ٻئي سان ڪافي فري ٿي ويا آهيون ۽ هن پنهنجا ٻه چار ٻيا به دوست ملايا آهن. هڪ ڏينهن جدي کان آيل ٻه مولوي ملايائين. اسان گڏجي سندس گهر چانهه پيتي. موڪلائڻ مهل دل چاهيو ته ساڻن گڏ هڪ ٻه فوٽو ڪڍرائجي. پر کانئن پڇندي ڪيٻائي رهيو هوس. تازو پاڪستان ۾ هڪ ٻه اهڙا مثال ٿيا جو کڻي فوٽو ڪڍ ته ڪي خوش ڪي وري ڪفر جون فتوائون ڏيڻ شروع ڪريو ڏين. ٻيو ته ٺهيو ڪراچي جي شيرٽن هوٽل ۾ ڪويت جي قومي ڏينهن واري گڏيل ڊنر تي هڪ ٽي وي جي فنڪاره به فوٽو لاءِ منع ڪندي اهو سبب ڏنو ته فوٽو ڪڍڻ بت پرستي آهي. وڏو گناهه جو ڪم آهي. وغيره.
موڪلائڻ مهل مون مٿين مولوين سان پنهنجي شوق جو اظهار ڪيو. “Can we have a group photograph? “ چئي آئون ليڪچر ٻڌڻ _ يعني ڪفر جي فتوى ٻڌڻ لاءِ تيار ٿي ويس. پر مونکي تعجب لڳو جڏهن منهنجي سوال جي جواب ۾ سڀني هڪ آواز ۾ وراڻيو: “Why not?” ۽ جيسين آئون ڪئميرا ۾ بئٽري وجهي فوڪس ڪيان تيسين هو تعجب مان ڏسندا رهيا ته آئون اهڙي ڳالهه لاءِ ڇو اجازت وٺي رهيو آهيان. اهو ته سمجهيم ٿي ته فوٽو ڪڍڻ جي خراب سمجهيو وڃي ها ته سعودي عرب جي هن شهر ينبع ۾ ايترا سارا فوٽو گرافن جا دڪان هرگز نه هجن ها جن جي ٻاهران ماڻهن جا ڪيترن ئي پوزن ۾ فوٽو ٽنگيل آهن. نه فقط هتي ينبو ۾ پر مونکي اهو ڏسي تعجب لڳو ته فوٽو گرافرن جا دڪان مديني شريف ۾ به آهن. جتي نه فقط فلم رول ۽ ڪئميرائون وڪامن ٿيون، پر انهن جي ڊيولپمنيٽ ۽ پرنٽنگ به ٿئي ٿي.
هڪ مولويءَ کان فوٽو گرافي بابت پڇيم ته هن اهو جواب ڏنو ته ان جو دارو مدار نيت تي آهي. فوٽو گرافي مان بيشمار فائدا آهن. ٻارن جي اسڪولي داخلا جي ڪارڊن کان وٺي پاسپورٽن تي فوٽو استعمال ٿين ٿا. جيڪي تمام ضروري آهن ۽ ڏوهن جي روڪ ٿام لاءِ به ڪتب اچن ٿا. پر جيڪڏهن ڪو غلط ڪم لاءِ فوٽو استعمال ڪري ٿو ته ان جي منع آهي. جنهن جو مثال Pornography به آهي.
هن مولوي جو اهو رايو هو ته : “اسلام ۾ بت statue ۽ Engraving جي ته منع آهي، پر فوٽو گرافي جيڪا حضور صلعم جن جي ڏينهن ۾ ته نه هئي (يعني ڪئميرا جي لينس ذريعي نڪتل تصوير) پر اها جيڪڏهن سٺي ڳالهه لاءِ استعمال ڪئي وڃي ته ڏوهه ناهي. پر ڪنهن جي تصوير ان جي پوڄا خاطر لڳائي وڃي ته اهو غلط ڪم آهي، جيئن ڪيترن ملڪن ۾ اتي جي حاڪمن مذهبي پيشوائن ۽ پيرن جون تصويرون Leader Worship لاءِ لڳايون وڃن ٿيون. ڪيترا ماڻهو اوليائن، ولين، بزرگن، پيرن، مولوين، درگاهن جي مجاورن ۽ درگاهن جي فوٽن کي چميون ڏيندا رهن ٿا، اها هڪ قسم جي پوڄا آهي، ان نيت سان فوٽو رکڻ گناهه آهي. باقي ڪنهن خاص ياداشت يا سڃاڻپ خاطر فوٽو رکي سگهجي ٿو.”
فوٽن جي سلسلي ۾ ملائيشا هڪ اهڙو ملڪ آهي جتي ڪنهن به مسلمان جي گهر ۾ ماڻهو ته ڇا پر پکي جانور جي به تصوير ٽنگيل نظر نٿي اچي. ملئي ماڻهن جي گهرن جي ڀتين تي يا قرآن شريف جون آيتون ٽنگيل نظر اچن ٿيون يا وري گلن جون تصويرون. پر هتي سعودي عرب ۾ هن شهر ينبو توڙي جدي، مديني ۾ ماڻهن جي گهرن ۾ ٻيون نه پر فئملين جون گروپ تصويرون ضرور نظر اچن ٿيون.