پاڪستاني رپيو ۽ پاڪستاني ماڻهو
آئون اڳيان وڌي ان وٽ ويس. هو لاهور جو رهاڪو هو ۽ پنجابي گاڏڙ اڙدو ۾ خير عافيت ڪري مونکان ڪم پڇيو.
“هي پنج هزار رپيا مٽائڻا آهن.” مون چيومانس.
هن هٿ جي اشاري سان دريءَ اندر پئسا ڪرڻ لاءِ چيو ۽ مون سک جو ساهه کنيو. هن نوٽ ڳڻي هڪ لفافي ۾ وڌا ۽ کيسي مان ٻٽون ڪڍي امان ننڍا وڏا نوٽ ڪڍي ٻٽون خالي ڪيائين. نوٽ ڳڻي منهنجي حوالي ڪري چيو:
“ست ريال گهٽ آهن. ٻئي ڪنهن ڏينهن وٺي وڃجانءِ”
آئون ڪا گهڙي کيس تعجب مان ڏسندو رهيس ته هيءَ ڪهڙي بئنڪ آهي جنهن ۾ بئنڪ ۾ ويٺل همراهه پنهنجي کيسي مان پئسا ڪڍيو پئي ڏئي ۽ بئنڪ ۾ هڪ ريال به نه آهي. منهنجي گهوري ڏسڻ تي هن سمجهيو ته مونکي باقي ست ريال به کپن سو ڀر ۾ ٻئي ڪائونٽر تي ويٺل عرب کي عربيءَ ۾ ڪجهه چئي ست ريال وٺي مونکي ڏنا.
“ خبر ناهي ڪهڙي حساب سان ڏنا اٿس. ڳڻيان ته سهي،” مون دل ئي دل ۾ چيو ۽ مليل نوٽ ڳڻڻ لڳس. ڪجهه هڪ هڪ ريال جا نوٽ هئا، ڪجهه پنجن ۽ ڏهن جا. هڪ سؤ جو به هو. ڪل پنج سؤ ريال ٿيا. يعني مون ڳڻڻ ۾ غلطي ڪئي. ڇو جو منهنجي حساب موجب پنج هزار رپين جا مونکي ٿورا ٿورا ته به 560 يا 570 ريال ملڻ کپن جو انهن ڏينهن جي مارڪيٽ ريٽ ساڍي اٺين رپئي بدران پوڻي نائين رپئي في سعودي ريال ڏئي ته به 570 ريال ٿيا. مون هڪ دفعو وري ڳڻيا ته پنج سؤ ريال ٿيا.
“توهان گهڻا ڏنا آهن _ ؟” مون کانئس پڇيو.
“پنج سؤ ريال.” هن وراڻيو.
“ڪهڙي حساب سان _ ؟” مون پڇيو.
“ڏهين رپئي ريال جي حساب سان.” هن ٺهه پهه وراڻيو.
“ڏهين رپئي_!” تعجب مان مونکان رڙ نڪري وئي. ۽ پوءِ پاڻ کي پاڻهي ٿڌو ڪري کانئس ڌيرج سان پڇيو: “ڇا ڏهين رپئي ريال حد درجي جو مهانگو نه آهي.”
“بئنڪ طرفان نه پر پنهنجي طرفان توکي مٽي پيو ڏيان،” هن مونکي سمجهايو. “اسان جي بئنڪ ۾ پاڪستاني رپيا نه مٽبا آهن. تون مجبور ٿو ڏسجين ان ڪري توکي آئون پنهنجي کيسي مان مٽي پيو ڏيان. زال کي پئسا موڪلڻ لاءِ مونکي هونءَ ئي مٽائڻا هئا سو ان ڪري توکي ريال ڏئي پاڪستاني پيو وٺان.”
“ اهو ته صحيح آهي پرتوهين يا توهان جي زال هتي يا پاڪستان ۾ ريال مٽائيندي ته هن کي ساڍي اٺين رپئي سان ئي مٽجي ملندو.” مون هن سان دليل بازي ڪئي، جنهن جي جواب ۾ هن ڀرواري کان ڏهن ريالن جو ٻيو هڪ نوٽ وٺي منهنجي هٿ تي ائين کڻي رکيو ڄڻ فقير کي ڏجي. ڪا گهڙي منهنجي دل ۾ آيو ته پنهنجا پئسا واپس وٺانس (جيڪي هن ڏيڻ بدران ڦٻائڻ ئي چاهيا ٿي تڏهن ته ڏهه ريال ڏئي مونکي سرچائڻ جي ڪوشش ۾ هو.) پر پنهنجي مجبوري ڏسي چپ ٿي ويس.
“سوال ڪو ڏهن ريالن جو ناهي،” مون کيس ڏهين ريالن جو نوٽ واپس ڪندي چيو.” پر ڪو ته اصول هجڻ کپي. منافعي ڪمائڻ ۽ ٻئي جي مجبوري مان فائدو وٺڻ جي به هڪ حد ٿيندي آهي.”
مون سندس چهري ڏي چتائي ڏٺو. مون سمجهيو کيس ان ٺڳيءَ تي افسوس ٿيندو پر هو ڪو اهڙي ٿلهي کل جو هو جو ڪو اثر نه ٿيس. ڏهين جو نوٽ ڀر واري همراهه کي واپس ڪري پنهنجي ڪم ۾ لڳي ويو.
بئنڪ مان ٻاهر نڪرڻ وقت مون دل ۾ سوچيو ته سڄي عمر آئون يهودين، تامل ۽ چيني واپارين کي گاريون ڏيندو رهيو آهيان ته مسافرن کي ڦرين ٿا. ٺڳين ٿا. پر اڄ ڏينهن تائين ڪنهن به ايڏي اگهه تي غير ملڪي ناڻو نه بدلائيو، جيترو هن منهنجي ملڪي مسلمان ڀاءَ مونکي ٺڳيو آهي.