لوڪ ادب، لساني ۽ ادبي تحقيق

سنڌي نثر جي ڪن صنفن جو اڀياس

ھي ڪتاب مضمون، مقالن، سفرنامن، ناول، افساني ۽ ڊرامي جو اڀياس آھي. ھي ڪتاب سي.ايس.ايس، پي.سي.ايس ۽ ڊگري حاصل ڪندڙن لاءِ ڪارائتو آھي. پروفيسر پروين موسى جو هيءُ ڪتاب، سنڌي ادب ۾ تنقيدي ادب جي تاريخ ۾ هڪ بهترين اضافو آهي. محترمہ جي لکڻ موجب، پاڻ هيءَ محنت C.S.S, P.C.S جهڙن چٽا ڀيٽيءَ وارن امتحانن کان سواءِ گرئجويٽ ۽ ايم. اي جي امتحانن جي نصابي ضرورتن کي سامھون رکي لکيو اٿس، پر منھنجي خيال ۾، هن ڪتاب ۾ شامل ڪيل مواد جو معيار، گھڻو مٿانھون آهي، هي ڪتاب سچ، پچ تہ شاگردن کان سواءِ سنڌي علم ادب جي عام مطالعي۾ دلچسپي رکندڙ هر ماڻهو ۽ محقق جي خواهش پوري ڪرڻ جي سلسلي ۾ معلومات ۽ اُن لاءِ گھربل مواد جون گهرجون پوريون ڪري ٿو.

Title Cover of book سنڌي نثر جي ڪن صنفن جو اڀياس

نثر جي صنفن جا ليکڪ ۽ سندن لکتن جا موضوع:

سنڌي ادب جي نثر نويسن ۾ ڪيترا هندو ۽ مسلمان عالم و اديب آهن جن عوام کي نوَن نوَن علمن ۽ ادبي صنفن جي اڀياس سان منور ڪيو آهي. شروع دؤر جي ليکڪن ۾ ديوان ننديرام، منشي اڌارام، ديوان ڪوڙومل، ڪيولرام سلامت راءِ، ڪاڪو ڀيرومل، ڊاڪٽر گربخشاڻي، ميران محمد شاھ، مرزا قليچ بيگ، شمس الدين بلبل، دين محمد وفائي، عثمان علي انصاري، عمر بن محمد دائود پوٽو، محمد صديق ميمڻ، محمد صديق مسافر، محمد عثمان ڏيپلائي، مرزا نادر بيگ، علي خان ابڙو، منگھارام ملڪاڻي ۽ ٻيا گھڻائي نالا ڳڻائي سگھجن ٿا. ورهاڱي کان پوءِ به ڪافي عالم ۽ اديب نثر جي ميدان ۾ سرگرم عمل آهن. جيئن هندستان ۾ پوپٽي هيراننداڻي، جڳديش لڇاڻي، رام پنجواڻي، اُتم ۽ سندري اتم چنداڻي، گوبند مالهي، ڪلاپرڪاش، ڪيرت ٻاٻاڻي، ڪرشن کٽواڻي، موهن ڪلپنا، موتي لعل جوتواڻي، موتي پرڪاش، وشنو ڀاٽيا، جڳت آڏواڻي، هري موٽواڻي، گوبند پنجابي، ڪلياڻ آڏواڻي ۽ ٻيا. سنڌ ۾ ورهاڱي کان پوءِ جن ليکڪن سنڌي نثر جي خدمت ڪئي انهن ۾ پير حسام الدين راشدي، جي.ايم سيد، محمد عثمان ڏيپلائي، علامه غلام مصطفى قاسمي، ڊاڪٽر شيخ ابراهيم خليل، ڊاڪٽر نبي بخش خان بلوچ، ڊاڪٽر غلام علي الانا، ڊاڪٽر عبدالجبار جوڻيجو، ڊاڪٽر تنوير عباسي، نسيم کرل، غلام رباني آگرو، امر جليل، رشيد ڀٽي، آغا سليم، علي بابا، جمال رند، نجم عباسي، جمال ابڙو، علي محمد بروهي، شيخ حفيظ، غلام نبي مغل، طارق اشرف، ماڻڪ، سراج الحق ميمڻ، ڊاڪٽر قاضي خادم، ڊاڪٽر هدايت پريم، ڊاڪٽر قمر جهان مرزا، ڊاڪٽر فهميده حسين، ڊاڪٽر نور افروز خواجه ۽ ٻين جا نالا شمار ڪري سگھجن ٿا.
جيڪڏهن موضوعن تي غور ڪبو ته سنڌي نثر ۾ سٺي تبديلي آئي آهي. شروعاتي دؤر ۾ بيشڪ وندر ۽ سکيا جا ڪتاب هئا پر پوءِ مختلف سياسي، قومي ۽ بين اقوامي حالتن جو ادب تي گھڻو اثر ٿيو. جيئن سر سيد احمد خان جي تحريڪ، مهاڀاري لڙائيون، مسلم ليگ ۽ ڪانگريس تحريڪون، علم و ادب تي اثرانداز ٿيون. سماجي معاشي، اخلاقي ۽ مذهبي مسئلن سان گڏ آزاديءَ جو شعور اهميت رکندڙ هو. ورهاڱي کان پوءِ جون حالتون، ون يونٽ جو قائم ٿيڻ، ايوب خان جو ماشلائي دؤر، سنڌي ٻوليءَ جي بقا لاءِ هلايل تحريڪون، 1988ع جا لساني فساد ۽ جنرل ضياءَ الحق جي مارشل لا ۽ ٻيون ملڪ جون حالتون سڌيون ادب تي اثرانداز ٿيون. ڪتابن ۽ اشاعتي ادارن تي پابنديون پيون. پنهنجي قوم ۽ صوبي جي حقن جي آواز بلند ڪرڻ تي اديبن، شاعرن ۽ سڄاڻن سان جيل ڀريا ويا. انهيءَ لحاظ کان مزاحمتي ادب ۽ قوميت جي تحريڪ زور پڪڙيو. اهي سڀ اهم موڙ هئا جيڪي ادب تي اثرانداز ٿي نثر ۽ نظم ۾ نروار ٿيا. جنهن جي ڪري موضوعن ۾ به گھڻي تبديلي آئي. سماجي ۽ معاشي مسئلن سان گڏ، سياسي قومي ۽ شعوري ادب تخليق ٿيو. جنهن ۾ اڳيان هلي جديديت، وجوديت، ترقي پسندي، رومانويت ۽ انسان پرستي ته هئي، پر حقيقت پسنديءَ (Realism) جو عروج پڻ شامل هو.