سنڌي نثر جي ڪن صنفن جو اڀياس

سنڌي ڊرامن کي محققن ٽن دورن ۾ ورهايو آهي. 1879ع کان 1923ع تائين ۽ 1923ع کان 1947ع تائين ۽ 1947ع کان موجوده دور تائين. سنڌي ناٽڪ جي شروعات، 1879ع کان امام بخش خادم جي ”هير رانجھو“ سان ٿي ۽ 1880ع ۾ مرزا قليچ بيگ ”ليلى مجنون“ لکيو. جو منظوم ڊرامو هو. 1885ع ۾ مرزا صاحب خورشيد لکيو. 1880ع ۾ ڪوڙيمل ”رتنا ولي“ لکيو، پر اهي ڊراما اسٽيج تي پيش ڪونه ٿيا (مرزا صاحب جو منظوم ڊرامو، ”ليلى مجنون“، سنڌي ڊراما جي هڪ صديءَ جي جشن سلسلي تحت سئو سالن کان پوءِ 1980ع ۾ گورنمينٽ گرلس ڪاليج حيدرآباد ۾ اڌ ڪلاڪ جو اسٽيج ڪيو ويو). سنڌي اوائلي ناٽڪن کي جن ليکڪن لکيو، انهن ۾ ماستر ڄيٺانند جو ”نل دمينتي“، مرزا قليچ بيگ جا ”گل بڪا ولي“، ”لوڀي ۽ ٺوڳي“، نورجهان ۽ جهانگير“، ”نادر شاھ“، ”نيم حڪيم خطره جان“، ”شيخ چلي“ ۽ ترجمو ٿيل ناٽڪن ۾ ”عزيز شريف“، ”شاھ ايليا“، ”حسنا دلدار“، ”شمشاد مرجانه“، ”گلزار ۽ گلنار“، ”شهزادو بهرام“، ”انڪوائري افيسر“، ڪشنچند بيوس جا ”خوبصورت بلا“، ”سورداس“، ”هرشنچندر“، ”پريت پوڄارڻ“، ”هارجيت“، ليلى رام سنگ جو ”سورج راڌا“، لال چند امر ڏنو مل جا ”عمر ماروي“، ”سسئي پنهون“، ڀيرومل جو ”حرص جو شڪار“، ”عثمان علي انصاريءَ جو ”گمراھ دوست“، خانچند درياڻي جا ”جيئري تي جيئري“، ”گلاب“، ”موتئي جي مکڙي“، ”رتنا“، ”زمينداري ظلم“، ”زماني جي لهر“، ”بک جو شڪار“، ”ديش صوفي“، ”ملڪ جا مدبر“ (ترجمو)، پروفيسر منگهارام ملڪاڻيءَ جا ”ٻي زال“، ”اڪيلي دل“، ”ناخلف پٽ“، ”پاپ جو ڪيتو“، ”انار ڪلي“، محمد اسماعيل عرساڻيءَ جا ”بدنصيب ٿري“ ڊزن ڊائيلاگ، نانڪرام ڌرم داس جو ”نيڪ انجام“، مشهور ڊراما آهن. جن مان گھڻا اسٽيج تي پيش پڻ ڪيا ويا.
1947ع کان پوءِ سنڌي ڊرامي وڌيڪ ترقي ڪئي جنهن ۾ شروع ۾ ريڊيائي ناٽڪ ۽ پوءِ ٽيليويزن ناٽڪ اچي وڃن ٿا. 1947ع کان پوءِ جي مشهور ناٽڪن ۾ محمد عثمان ڏيپلائيءَ جا ”خورشيد“، ”شاهدي“، ”نجومي“، واڀيئڙو“، محمد ابراهيم جويو جا ”آزاديءَ ڏانهن“، ”هاري ۽ تعليم“، ابن حيات پهنور جو ”هئدروجن بم کانپوءِ“ سراج ميمڻ جو ”اڪبر جي حياتيءَ جو هڪ ڏينهن“، ”گھاتو گھر نه آيا“، سيد منظور نقوي جو ”ليلان چنيسر“، رشيد احمد لاشاري جو، ”شڪست لاءِ“، ”چنا شبير ناز جا ”کلندي کلندي مري ويو“، ”نئون صبح“، ”انقلاب“، ”فراق جي وادي“، سندري اتمچنداڻي جو ”وڻجارا“، موهن ڪلپنا جو ”جھڪندڙ اوچايون“، ڪيرت ٻاٻاڻيءَ جا ”هندوستان ڇڏي وڃو“، ”دعوت نامو“، ممتاز مرزا جا ”تعبير“، ”سورج مکي“، ”فيصلو“، ”موت کان پوءِ“، مراد علي مرزا جا ”ويهن ورهين کان پوءِ“، ”چوراهو“، ”پڙاڏو سوئي سڏ“، آغا سليم جا ”روپ ٻهروپ“، ”دولھ دريا خان“، قاضي خادم جو ”انصاف جو املھ“، محمد يوسف پهنور جا ”عمر مارئي“، ”ابوالحسن“، ”ڪاڪ محل“، ”پرمتڙيو“، ”سنڌڙيءَ تان صدقي“، شوڪت شورو ”جو ٻرندي رهندي لاٽ“، شيخ اياز جو ”رني ڪوٽ جا ڌاڙيل“، امر جليل جا ”اوندھ ۽ روشني“، ”مٽيءَ جا ماڻهو“، نثار حسينيءَ جا ”ڪي جو ٻيجل ٻوليو“، ”دودو سلطان“، علي بابا جو ”دنگي منجھ دريا“، غلام محمد گراميءَ جا ”رضيه سلطانه“، ”تخت طائوس“، نواز علي شوق جو ”مقروضن جو موت“ ۽ ٻيا انيڪ ڊراما لکيا ويا آهن. (هي اهي ڊراما آهن جيڪي ڇپيا ۽ پيش ٿيا آهن).