لوڪ ادب، لساني ۽ ادبي تحقيق

سنڌي نثر جي ڪن صنفن جو اڀياس

ھي ڪتاب مضمون، مقالن، سفرنامن، ناول، افساني ۽ ڊرامي جو اڀياس آھي. ھي ڪتاب سي.ايس.ايس، پي.سي.ايس ۽ ڊگري حاصل ڪندڙن لاءِ ڪارائتو آھي. پروفيسر پروين موسى جو هيءُ ڪتاب، سنڌي ادب ۾ تنقيدي ادب جي تاريخ ۾ هڪ بهترين اضافو آهي. محترمہ جي لکڻ موجب، پاڻ هيءَ محنت C.S.S, P.C.S جهڙن چٽا ڀيٽيءَ وارن امتحانن کان سواءِ گرئجويٽ ۽ ايم. اي جي امتحانن جي نصابي ضرورتن کي سامھون رکي لکيو اٿس، پر منھنجي خيال ۾، هن ڪتاب ۾ شامل ڪيل مواد جو معيار، گھڻو مٿانھون آهي، هي ڪتاب سچ، پچ تہ شاگردن کان سواءِ سنڌي علم ادب جي عام مطالعي۾ دلچسپي رکندڙ هر ماڻهو ۽ محقق جي خواهش پوري ڪرڻ جي سلسلي ۾ معلومات ۽ اُن لاءِ گھربل مواد جون گهرجون پوريون ڪري ٿو.

Title Cover of book سنڌي نثر جي ڪن صنفن جو اڀياس

جديديت پڄاڻان Post modernism:

جديد ادبي تنقيدي رويو/لاڙو آهي. جنهن جي شروعات ويهين صديءَ جي پڇاڙي شمار ٿيئي ٿي. ”جدت“ نواڻ جي تشريح آهي، جنهن لفظ جديديت جو تصور آندو. جديديت پڄاڻان کي ڪي نقاد نظريو به چون ٿا ته ڪي انهيءَ کي هڪ لاڙو/ ٽرينڊ Trend سڏين ٿا. ڪجھ نقاد انهيءَ کي جديديت جو تسلسل چون ٿا ته ڪي انهيءَ کي ان جي خلاف ردِ عمل سڏين ٿا. لنڊا هُچئن مشهور ليکڪا ۽ تنقيد نگار موجب ته، ”جديديت پڄاڻان تضادن وارو مظهر آهي جنهن جا پنهنجا فائدا ۽ نقصان تعمير ۽ تخريب جا پهلو آهن. جديديت پڄاڻان جا بنيادي تصور فنِ تعمير، ادب ۽ مصوري وغيره ۾ ڏسي سگهجن ٿا. چارلس رسل موجب ته، ”جديديت پڄاڻان تنقيد جو فن آهي جنهن جو ڪم ڪوبه پيغام پهچائڻ نه آهي بلڪه هيءُ مسلسل سوال پيدا ڪري ٿو يا ٻين لفظن ۾ هي ڦٽل فن آهي جيڪو پنهنجي حاضرين کي واضح طور ڪجھ به نٿو سمجھائي. مٿين وصفن کان پوءِ مختصر اهو چونديس ته جديديت پڄاڻان، جديدت کان پوءِ جو مظهر آهي. جنهن ۾ ڪي طئي ٿيل اصول نه آهن بلڪه بي ترتيبي موجود آهي. هيءُ لاڙو ڪيترائي روپ رکي ٿو. جن ۾ ڪي مونجھارا شامل آهن. جديديت پڄاڻان تحريڪ جو دائرو ادب کان سواءِ زندگيءَ جي ٻين شعبن ۽ صنفن ۾ پڻ ڏسجي ٿو. فريڊرڪ جيسس، جين فرانسس، ليو نارڊ، جين بوڊريلاڊ، رچرڊ رورٽي، ڊوگلس، ڪيلز، لنڊا هئچن، احباب حسن ۽ ٻين نقادن ۽ فلسفي جي ماهرن هن ڏس ۾ اهم نظريا ڏنا آهن ته ڪي ويهين صديءَ جي آخر ۾ آيا آهن جن موجب ”جديديت پڄاڻان“ سائنس ۽ ائٽمي انقلاب سان گڏ سرمائيداريءَ سان پڻ لاڳاپيل آهي. ٻيو ته جديديت پڄاڻان مفڪر جديديت جي برعڪس اجتماعيت جي بدران انفراديت جي ڳالھ ڪن ٿا. عالميت جي بدران مقاميت کي اهميت ڏين ٿا ۽ ڪل جي بجاءِ جُز جي تصور کي بنيادي سمجھن ٿا. انهن جو سڄو زور عظيم بيانن (Meta-Narratives) جي بدران ننڍين ننڍين ڪهاڻين ۽ بيانن ڏانهن وڌيڪ آهي. مطلب ته جديدت پڄاڻان جي لاڙي عظيم ڪلاسيڪل ادب جو انساني زندگيءَ جي مرڪز کي صداقت ۽ سچ ڏي موڙيندڙ ۽ فڪري تسلسل ڏيندڙ رهيو آهي کي رد ڪندي اهو ڄاڻايو ويو آهي ته، ”ڪابه حقيقت آخري ناهي“. نون لاڙن بابت ڊاڪٽر فهميده حسين جاميءَ جي حوالي سان سندس ڪتاب ”ادبي تنقيد جا محرڪ ۽ سماجي تاريخ“ جي مهاڳ ۾ لکيو آهي ته، ”جامي چانڊيو جدت ۽ جديديت بابت (Modernity and Modernism) بابت لکيو آهي، اسان جي نوجوانن کي خاص ڪري ادب جي شاگردن کي انهن اصطلاحن کي سمجھڻ جي ڪوشش ڪرڻ گھرجي ۽ کين اها خبر هئڻ کپي ته ادبي اصطلاحن ۾ جديديت محض نواڻ جو نالو ڪونهي، بلڪه اهو هڪ ادبي لاڙو آهي. جيڪو پڻ پراڻو ٿي چڪو آهي ۽ هاڻ جديديت پڄاڻان يا Post-modernism کي به خداحافظ ڪيو ويو آهي ۽ ان جي ردِ عمل ۾ هڪ نئون Meta-Modernism جو تصور اچي چڪو آهي. جنهن کي ڪن نقادن Post Post-Modernism پڻ سڏيو ويو آهي. معنى ”جديدت پڄاڻان کان به پوءِ“، ”ان ۾ ڄڻ ته جديديت ۽ جديديت پڄاڻان جي وچ واري ڪا راھ ڳولڻي آهي جيئن اڄ جو ماڻهو تضادن مان نڪري سگهي“.
سنڌي ادب ۾ ڪي ڪهاڻيون ۽ ناول مٿيئن لاڙي جي ڪجھ حد تائين نمائندگي ڪن ٿا جن ۾، منظور ڪوهيار جو ڪهاڻين جومجموعو، ”ڀؤنرن جي انتظار ۾“، منير چانڊيو جو ناول ”ڪيف ڌاران ڪوءِ“، ماهتاب محبوب جا ”پيار پناهون ڇانورا“، ”خواب خوشبو ۽ ڇوڪري“ ته ڪي ڪهاڻيون جيئن ”اڏوهي“، اخلاق انصاري، ”فيس بُڪ“، ڊاڪٽر منظور قادر، ”انڌن جي جھوپڙيءَ ۾ ٽمڪندڙ روشني“، جمن احمداڻي، ”جوڳيءَ جو جنم“، ”سج لهڻ کان اڳ“، منور سراج، ”ڏکي ٿي ڏڌُور..“، محمد صديق منگيو ۽ ”صديءَ جو سفر“ (سائينٽيفڪ پس منظر تحت لکيل ڪهاڻي) طارق قريشي ۽ ٻيون جديد ڪهاڻيون آهن ته ڪجھ شاعري به هن ڏِسَ ۾ ڳڻائي سگهجي ٿي.